“Ama izan edo ez izan, zure buruaren aurrean jartzen zaituen ispilu bat da obra hau”

La Dramática Erranteren ekoizpenetako bat da ostiralean aurkeztuko duzuen ‘Yerma’. Zein da obra honen abiapuntua? Nondik sor-tzen da?

–Maríak (Goiricelaya) Yerma bat egin nahi zuen, baina argi zuen gaur egunera ekarri nahi zuela. Berak, Lorcaren Yerma-ren estruktura guztia mantentzen duen dramaturgia bat egin du, eszenen ordena eta pertsonaiak berdin mantenduz, hauetako batzuk aldatzen diren arren: herriko emakumeak aman bilakatzen dira, lagunak ahizpan…

Federico García Lorcaren ‘Yerma’ hartatik honako honetara, zenbateraino aldatu da testuingurua?

–Uste dut garaia asko aldatu dela, baina egiten duen hausnarketa, esango nuke gaur egun inoiz baino biziago dagoela. Gure adin biologikoa eta soziala asko aldendu egin dira: ama izateko aukera bururatzen zaigunerako, askok, nahiko adin heldua daukagu. Ernalketarako zenbat klinika ikusten ditugu gure inguruan? Lehen ez zeuden hainbeste. Lorcaren Yerma horretan ama izan nahi duen neska gazte bat daukagu protagonista; honakoan berriz, 35 urte dituen emakume heldu bat. Lorcaren obran, gizona nekazaria da eta etxetik kanpo denbora asko igarotzen du; kasu honetan negozio gizon bat da eta asko bidaiatzen du. Bestalde, Lorcaren protagonista etxea zaintzen duen emakume bat da eta, kasu honetan, bere lanbidearekin guztiz maiteminduta dagoen emakume bat, artista bat, bizitzan amesten zuen guztia lortu duena. Amatasunaren nahi hori bere bizitzan sartzen denean, berez ez zeukan amets horrek sortzen du zurrunbilo bat.

Emakume arrakastatsu bat da, emakume libre bat, ez duena amatasunean egundaino pentsatu. Zein da pertsonaiaren barne-konfliktua?

–Duela oso gutxi Maria Hervásek Teatro Lliurerekin egindako Yerma ikusi dugu. Eta uste dut zerbait dagoela hor, oinarrian, oso berdin-tsua dena denondako. Egia da sozialki oso toki desberdinetatik begiratzen diogula amatasunari baina, funtsean-funtsean, uste dut oso berdintsua dela hausnarketa. Testuingurua aldatu bada ere, amatasuna modu anitzago batean ikusten da. Ahizpa agertzen da, ama izan dena ia konturatu gabe; amaren papera, bera ama gazteago izan zela errepikatzen duena; lagun bat, intseminazioaren bitartez ama izan dena… Amatasunaren eta aitatasunaren eredu asko agertzen dira. Baina, funtsean, emakume protagonistari gertatzen zaiona esango nuke berdina dela: obsesio bilakatzen den nahi baten kontakizuna da.

Zer nolako prozesua izan da pertsonaia prestatzea? Jatorrizko obra hartu duzu oinarritzat edo beste leku batetik abiatu zara?

–Une honetan 38 urte dauzkat, beraz obra lantzen hasi ginenean ez zitzaidan batere urrun geratzen gaia. Erreferentziaz betetako inguru bat daukat: semeak izan dituzten emakumeak, ez dituztenak izan, modu eta bide desberdinetatik ama izan direnak… Oso hurbilekoa egiten zi-tzaidan gaia. Guzti horri buelta eman eta dramara eraman behar duzu, hori bai. Noraino erortzen da emakume hau zuloan eta zergatik ezin du zulo horretatik atera? Nondik heldu? María Hervásek egin zuen hausnarketa batekin bat egiten dut, esaten duenean emakume hau mugiarazten duena ez dela pena, nahia baizik.

Ama izatearen nahia.

–Bai. Eta hori oso motore pontentea da. Benetako grina dauka bere barruan, behar bat dauka, animalia basati bat da. Horrek dramara eramaten du, ez dakielako kudeatzen. Erraza da emakume honi gertatzen zaiona epaitzea, batez ere norberaren arazoa ez denean eta kanpotik ikusten denean. Baina pertsonaia lantzerakoan, ikusten duzu ez dagoela beste norabiderik beraren-tzat. Nahiz eta ulertzen duen, plano arrazional batean, muga batera iritsi dela, emozioak ez dio uzten ideia hori alboratzen.

Amatasunaren inguruko epaiketak arikeria handiarekin egiten direla errango zenuke?

–Bai, eta amatasun haina emakume daudela esango nuke. Berdin aitatasunei dagokienez ere. Horretaz ere hitz egiten dugu obra honetan, korrespontsabilitateaz eta euren lekuaz. Emakumeari gertatzen zaio gertatzen zaiona, baina bere inguruan dauden gizonek zer sentitu beharko lukeen eta zer egin beharko lukeen dakitela dirudi. Eta bakoitza mundu bat da. Inguruan ditudanak begiratzen ditudanean, argi gelditzen zaidan gauza bakarra da bakoi-tzak ahal duen moduan egiten dioela aurre amatasunari, dakien hobekien. Oso norberarena da eta, aldi berean, unibertsala. Azken batean, denok gaude hemen norbaitek erabaki bat hartu zuelako edo ez zuelako hartu.

Nola agertzen da obran gizarteak 35 urtez gorako emakumeen gain eragiten duen presioa?

–Alde batetik, sare sozialak daude. Emakume honek publikoki egiten du lan eta sareetan konpartitzen duena nola ikusten den agertzen da. Obran urteak pasatzen dira, erabakia hartzen duenetik bukaeraraino hiru urte pasatzen dira, bere inguru guztiak seme-alabak izaten ditu eta, aldi berean, iritzi asko entzuten ditu: amak esaten dio lasai egon behar duela, ahizpak berriz ez dakit zein medikutara joan beharko lukeela… Denek ematen diote bere iritzia. Obra honekin ikasi dudan gauzetako bat, gauzak ez esatearen garran-tzia da. Argi dago tabu asko badaudela eta bideak ireki behar direla bakoitzak bere esperientzia konta-tzeko, baina prozesu honetatik pasatzen ari den emakume batek daukan presioa handia dela ere kontutan izan beharko genuke. Bere barruan mugitzen ari den mobida guzti hori ulertu beharra dago. Obra honek ahalbidetzen du ikustea nola bizitzen den barrutik horrelako prozesu bat.

Amatasunaren hautua egin duen emakume baten barne iraultza islatzen du obrak, beraz?

–Bai, baina egia da niri ere aldatzen zaidala obraren inguruan egiten dudan hausnarketa, antzezten dudan bakoitzean. Batzuetan, barne animalia hori piztu zaiola pentsatzen dut eta, beste batzuetan, zerbaiten aurrean amore eman duela. Nahi duen guztia dauka: arrakasta profesionala, bikotea, lagunak… Baina momentu batean norbaitek ideia hori sartzen dio buruan, interruptoreari ematen dio, eta momentu horretatik aurrera ez dago atzera bueltarik.

Obra deserosoa dela erranen zenuke?

–Bai, deserosoa da. Hasiaren nahiko arin hartzen da, erraz, elkarrizketa eta gertakariak normalak dira… Baina momentu batetik aurrera dena zulora doa. Hasieran, zure burua kokatzeko lekua ematen dizu: ahizpa moduan, senar moduan, ama moduan, protagonistaren lekuan... Baina epizentrora sartzen zaren unean ez dago atzera egiterik. Lorcaren bukaera aldatu dugu. Maríak, protagonista erreskatatzeko beharrezkoa ikusi zuen eta uste dut erabaki ona izan zela. Iraultza bat da, gure buruaren aurrean jartzen gaituen isipilu bat delako, ama izanda edo ez izanda.

Zaila suertatu da obra egiterakoan epaiketetan ez erortzea?

–Bai, eta izugarrizko eztabaidak izan genituen obra sortzen ari ginenean. Baina horretan ere dago jolasa: ikuspuntu eta iritzi desberdinak izan ditzakegu, batzuetan bateragarriak ere ez direnak. Bakoitzak erabakitzen du zer nahi duen bere bizitzan. Baten esan dezake: “Nik bizi nahi dut, seme-alabak izanda edo ez izanda”. Eta beste batek: “Nik, horrela ez bada, ezin dut”.

2021eko udazkenean estreinatu zenuten obra. Zein izan da publikoaren harrera?

–Oso ona, hasieratik ikaragarria izan da. Publikoa hunkituta ateratzen da obratik, eta denetarik entzun dugu. Oso gogorra da eta oso polita, aldi berean. Izan ere, ezagutzen ez duzun jende askorekin gai zehatz honen inguruan hitz egiten jartzen dizu. Bidaia polita izaten ari da.

Laz sortu zenuten La Dramática Errante konpainia María Goiricelayak eta zuk, eta bi obra ekoiztu dituzue: ‘Altsasu’ eta ‘Yerma’. Biak ala biak Max sarietara izendatuak izan dira. ‘Yerma’-k, zehazki, bertsio onenaren, zuzendaritza onenaren eta protagonista onenaren izendapenak jaso ditu. Ezin liteke hobe hasi...

–Bai, zigilua joan zen udan sortu genuen, nahiz eta momentu horretarako jada elkarrekin lanean ari ginen. Yerma BBK aretoaren ekoizpena da, nahiz eta guk mugitzen dugun orain eta taldea berez La Dramáticarena den. Baina ekoizpena BBK-rena da. Egia esan, egun hauetan ospatzen ari gara, izendapenena momentu oso polita delako. Obra piloa aurkezten dira eta kriba oso potentea da, beraz, oso pozik gaude. Altsasu-rekin 15 emanaldi egiteko ideiarekin atera ginen eta dagoeneko 64 egin ditugu, eta oraindik gelditzen zaio bidea. Horrek esan nahi du ongi goazela, elkarrizketa horiek sortzen ari direla. Oso polita da ikustea antzerkiak balio duela hitz egiteko, buruari buelta bat emateko, zure tokitik aldentzeko eta ikuspegi berri bat edukitzeko.

Zure izendapena ere harro egoteko modukoa, ezta?

–Aluzinatuta nago. Izendatuta dauden beste bi aktoreen obrak ikusita dauzkat. María eta biok Pepa Pedrochek egiten duen Los santos inocentes ikustera joan ginen Madrilera. Antzerkiko dama handi bat da bera. Eta La infamia-ko Marta Nietok eta Maina Salasek, papera partekatzen dutenez ex aequo izendatu dituztenak, izugarrizko lana egin dute. Guzti horren erdian nire burua ikusteak harrituta hartu nau. Beraz, izendapenak iraun bitartean ospatu beharreko zerbait da.

Ostiralean egonen zarete Iruñeko Gayarren. Hortik aurrera, birarekin jarraituko duzue?

–Murtziara goaz, gero Kanarietara, udazkenean egonen gara Getxon, Urnietan, Villabonan… Espero dugu Max sariek ekoizpenaren bizitza luzatzeko aukera ematea. l