Nafarroako biztanle guztiek ozonoak kutsatutako airea arnastu du 2025ean zehar

Ozonoak eragindako kutsadurak gora egin du Nafarroan eta azken hiru urteetan izan den mailarik altuenera iritsi da. Ekologistak Martxan erakundeak ezagutzera eman duen txosten batean arabera, Nafarroako biztanle guztiek ozonoak kutsatutako airea arnastu du azken hilabeteetan. Txostena Foru Erkidegoan diren hamar neurketa-estaziotan jasotako datuak jaso ditu. Uda honetan izan diren bi bero-bolada luzeak direla eta, aurtengoa erregistroak daudenetik inoiz erregistratu den udarik beroena izan da. Tenperatura altu horiek, nolabait, azaltzen dute eguzkiaren erradiazioarekin zuzeneko harremana duen kutsatzaile horren gorakada.

Erakunde ekologistaren txostena Estatu osoko datuak aztertu ditu, urtarrilaren 1etik irailaren 30era bitartean 500 neurketa-estaziotako datuak bilduz eta aztertuz. Datuek agerian uzten dutenez, urtez urte, ozonoa da biztanleriari gehien eragiten dion kutsatzaile atmosferikoa.

Gas horrek ez du emisio-iturri zuzenik; lurrazalean eratzen da eguzkiaren erradiazioak ‘aitzindari’ izenarekin ezagutzen diren beste kutsatzaile batzuekin elkarreragiten duenean. ‘Aitzindari’ horiek, nagusiki, garraiobideetan dute jatorria, batez ere diesel ibilgailuetan, baina baita zentral termoelektrikoetan, zenbait industriatan eta abeltzaintza intentsiboan ere. Horregatik, ozonoa bereziki udaberrian eta udan metatzen da.

OMEren baloreetatik gora

Azterlanak Osasunaren Munduko Erakundeak (OME) egun baterako gomendagarritzat jotzen duen balorea hartzen du erreferentzia gisa. Irizpide horren arabera, Nafarroako herritar guztiek ozonoak kutsatutako airea arnastu dute 2025. urtean zehar. Hala ere, Nafarroako eskualde guztietan kutsadura-maila osasunaren babeserako zehaztutako gutxieneko atalase legalaren barruan mantendu da, baita 2030. urterako Europar Batasunak zehaztutako atalase berriaren barruan ere. Kasu bietan, atalase horiek OMEren gomendioak baino permisiboagoak dira.

Iruñean, legezko balio objektiboak gainditzeko maiztasuna COVID-19aren pandemiaren aurreko mailetara itzuli da. Hala ere, Nafarroan horrelako fenomenoek % 60 inguru egin dute behera 2012 eta 2019 bitartean erregistratutako batezbestekoarekin alderatuta.

Ekologistak Martxan-ek nabarmendu duenez, ozonoak eragindako kutsadura lehentasunezko osasun-arazo bat da. Europako Ingurumen Agentziaren kalkuluen arabera, gas horrek 125 heriotza inguru eragin ditzake Nafarroan urte bakar batean. Talderik zaurgarrienak haurrak, adinekoak, haurdun dauden emakumeak eta bihotz-biriketako gaixotasunen bat duten horiek dira. Karlos III.a Osasun-Institutuaren arabera, azken uda honetan, Nafarroan 74 pertsona hil dira tenperatura altuen eta ozonoak eragindako kutsaduraren ondorioz. Kopuru horrek kutsatzaile horren eta klima-aldaketaren artean den harreman estua berresten du, berrelikatzen diren bi arazo baitira.

Plan autonomikoa

Erakunde ekologistak 2024an onartutako Ozono bidezko Airearen Kalitatea Hobetzeko Plan Autonomikoa aplika dezala eskatu dio Nafarroako Gobernuari. Plan hori 2021ean Justizia Auzitegi Gorenak emandako epai bat betetzeko egin zen. Planaren xedea da Nafarroako Erriberan neurri eraginkorrak ezartzea, nagusiki, bertan gainditu baitira azken hamarkadan legezko ozono mailak.

Kutsatzaile hori murrizteko neurri nagusien artean, txostenak motordun trafikoa murrizteko eta disolbatzaile organikoak urarekin ordezteko beharra nabarmentzen du. Era berean, energia aurreztea bultzatzea, energia berriztagarrien hedapena antolatzea, diesel ibilgailuak eta abiazioa fiskalki zigortzea eta makrogranja berrientzat luzamendu bat ezartzea proposatzen du.

Kutsadura Estatuan

Estatuari dagokionez, Madril da ozonoak eragindako kutsadura maila altuenak erregistratu dituen autonomia erkidegoa. Bertako neurketa-estazio ia guztietan gainditu da 2030ean indarrean sartuko den helburu legal berria. Estatuko hiriburuan kutsatzaile horren errekor historikoa hautsi dute.

Baina ozonoaren kutsadurak gora egin du beste hainbat autonomia erkidegotan, hala nola, Andaluzian, Mediterraneoko kostaldean (Balear Uharteak barne), Gaztela eta Leonen eta Extremaduran. Aitzitik, murriztu egin da Ebro bailaran, Kantauri isurialdean, Gaztela-Mantxan, Valentziako Erkidegoan eta Kanarietan.

Zortzi autonomia-erkidegotako hogeita sei eremuk ez dute bete 2023-2025 hirurtekoan indarrean zegoen legezko helburua. Hogeita hamar bat gunetan, non 18 milioi pertsona bizi diren, 2030erako aurreikusitako helburu berria ez litzateke beteko.