Arrisku gabeko errentagarritasun apartak nonahi agertzen dira: sare sozialetan, posta elektronikoetan, telefono deietan... Hala ere, eskaintza erakargarri horien atzean, urtero, milaka pertsona aurrezkirik gabe uzten dituzten finantza-iruzurrak ezkuta daitezke. Engainu mota ugari daude, eta horietako gehienak hasierako kapital bat ematearen truke izugarrizko errentagarritasuna lortzeko agintzaritik abiatzen dira. Gaur egungo gehien errepikatzen diren finantza-iruzurrak ez dira berriak, baina etengabe berritzen dira. “Finantza-txiringitoak” izenarekin ezagutzen diren horiek dira mehatxu iraunkorretako bat. Erakunde horiek baimenik gabe jarduten dute eta beren biktimen dirua bereganatzeko estalkia besterik ez diren inbertsio zerbitzuak eskaintzen dituzte. Baloreen Merkatuaren Batzorde Nazionalak (CNMV) berriki argitaratutako informazio gida batean azaltzen denez, “finantza-txiringitoek legez kanpo jarduten dute”.
Horrelako kasuetan, biktimek ez dituzte erakunde arautuek eskaintzen dituzten Inbertsio edo Gordailuen Berme Funtsen estaldura bezalako bermeak. Ondorioz, iruzurra izatekotan, ezin dute kalte-ordainik jaso. Enpresa iruzurti horiek erakunde legitimoek erabiltzen dituzten merkataritza-kanal berberak erabiltzen dituzte: telefonoa, posta elektronikoa, webguneak eta sare sozialak. Hortaz, erraza da horrelako iruzur baten biktima izatea. Horrelako erakundeen artean gero eta ohikoagoa den taktika bat nortasuna ordezkatzea da. Iruzurgileek finantza-enpresa legitimoen webgune ia berdin-berdinak sortzen dituzte. Webgune horietan diren identifikazio-datuak, elementu bisualak eta URLak jatorrizko webgunearen oso antzekoak dira. Helburua inbertsorea nahastaraztea da, legezkotasun itxura faltsua emanez. Horregatik, CNMVk enpresaren datuak egiaztatzea eta ustekabeko edo eskatu gabeko eskaintzak baztertzea gomendatzen du.
Kriptoaktiboak, iruzurgileen habitat berria
Kriptodiruaren gorakadarekin, delitugileak iruzur berrietarako lur emankorra aurkitu dute. Kriptoaktibo faltsu asko modu oldarkorrean iragartzen dira plataforma digitaletan, denbora errekorrean irabazi astronomikoak lor daitezkeenaren promesa eginez. Iruzurgileek hizkuntza tekniko konplexua eta teknizismoz betea erabiltzen dute inbertsorea nahastarazteko. Hizkera espezializatu horren helburua da biktima izan daitezkeenak txunditzea eta liluratzea da. Kontuan hartu behar da kriptoaktiboak, araututa ez dagoen tresna finantzarioak direnez, Espainian eta Europar Batasunean finantza zerbitzuei buruz indarrean dauden arauek eskaintzen duten babesetik kanpo geratzen direla.
Ponzi eskema, beti erortzen den piramidea
Oraindik ere funtzionatzen duen iruzur klasikoetako bat Ponzi eskema da. Piramide-iruzur ezagunaren aldaera bat den eredu horretan, iruzurtiak inbertsore berriak konbentzitzen ditu kapitala jar dezaten, errentagarritasun altuak aginduz. Kontua da, diru hori ez dela inon inbertitzen, edo ez behintzat bere osotasunean. Izena ematen duten lehen bezeroek inbertsore berrienek jarritako dirutik datozen “etekinak” jasotzen dituzte. Pozik dauden bezero horiek, jakin gabe, amuarena egiten dute eta jende gehiago erakartzen dute. Diru berriaren fluxua gelditzen denean edo iruzurgileak erabakitzen duenean, sistema osoa kolapsatu egiten da. Azken emaitza da inbertsore gehienek ustezko onurak eta hasierako kapitala galtzen dituztela. Horregatik, CNMVk gomendatzen du “inbertsio erabakiak ez oinarritzea soilik lagun edo senideen konfiantza edo gomendioetan”.
Teknologia iruzurraren zerbitzura
Iruzurgileak ongi moldatzen dira Interneten. Ingurune horretan gehien erabiltzen diren teknikak honako hauek dira: phishing-a (posta elektronikoz), smishing-a (SMSz) eta vishing-a (telefono deiaren bidez). Hiru kasuetan banku-kontuetarako sarbide gako pertsonalak lortzeko diseinatutako teknikak dira. Eraso horiek, normalean, finantza erakundeetatik edo beste konfiantzazko erakundeetatik datozen itxurazko mezuekin hasten dira. “Segurtasun arrazoiengatik”, hartzaileari esteka batean klik egiteko eskatzen diote, webgune faltsu batera bideratzen duena, non sarbide gakoak edo beste datu pertsonal batzuk sartzeko eskatzen zaion. Aldaera sofistikatuagoa da pharming izenarekin ezagutzen den hori, non ziberkriminalek biktimaren gailua software gaiztoaz infektatzen duten webgune legitimoen trafikoa webgune faltsuetara bideratzeko. Orri faltsu horiek benetakoen itxura berbera dute, eta horrek oso zaila egiten du iruzurra hautematea.
Sare sozialak eta iruzurrak
“Mota guztietako iruzurgile asko sare sozialetan aritzen dira eta normalean zaila izaten da agintarientzat horiek aurkitzea eta beren iruzurrak geldiaraztea”, dio CNMVk. Delitugile horiek ehunka mila pertsonekin harremanetan jartzen dira oso modu azkarrean eta ahalegin ekonomiko handirik gabe. Modan jartzen ari den fenomeno bat eragin-sortzaile edo influencer finantzarioena da. Pertsona horiek, sare sozialak erabiltzen dituzte inbertsio estrategiei eta operazio arrakastatsuei buruz hitz egiteko. Hainbat kasutan, benetako aholkulariak izan daitezke, baina beste askotan helburua da zilegizkoak ez diren plataformetara jendea erakartzea. CNMVk ohartarazten duen moduan, kontuan izan beharko dugu “sare sozialetan inbertsio gomendioak ematen dituzten pertsona ospetsuek, normalean, konpentsazio ekonomikoa jasotzen dutela hori egiteagatik”.
Prebentzioa da defentsarik onena
Finantza-iruzurren aurkako babesik onena prebentzioa eta egiaztapena dira. Dirua eman aurretik, komeni da profesional baimenduen aholkua eskatzea eta dirua emango zaion bitartekaria CNMVn, Espainiako Bankuan edo Aseguru eta Pentsio Funtsen Zuzendaritza Nagusian erakunde baimendu gisa erregistratuta dagoen ala ez egiaztatzea. Azkarrena eta errazena da informazio hori CNMVri eskatzea inbertsorearen arreta telefonoaren bidez: 900 535 015. Gomendagarria da ere CNMVk enpresa horri buruzko ohartarazpenik argitaratu duen ala ez egiaztatzea. Beste alerta-seinale batzuk dira arrisku gabeko errentagarritasun harrigarrien promesak, eskatu gabeko eskaintzak, helbide osatu gabeak edo benetakoak ez direnak, eta mugikor zenbakien edo atzerriko aurrezenbakien bidezko kontaktuak. Eraso zibernetikoetatik babesteko, gomendagarria da inoiz ez erantzutea informazio pertsonala eskatzen duten mezu, SMS edo deiei, komunikazio susmagarriak ezabatzea fitxategi erantsiak deskargatu gabe, eta pasahitz konplexuak eta bakarrak sortzea webgune bakoitzerako.
Zer egin biktima izan bazara?
Dagoeneko ustezko finantza-txiringito bati dirua eman badiozu, hori berreskuratzea ez da beti posible izango, baina badaude lagungarri izan daitezkeen zenbait urrats emateko aukera. Arduradunak eskuraezin bihurtzen direnean edo itzulketa eskaerak erantzuten ez dituztenean, gomendagarria da presioa egitea dirua itzul dezaten, agintariengana jotzeko mehatxua eginez. “Benetan arriskutsua dena ekarpenak egiten jarraitzea da”, ohartarazten du CNMVk. Iruzurgileek normalean argudiatzen dute inbertsioa ez dela espero zen bezala atera eta momentu horretan komeni dela inbertsioa handitzea “gertu den joera aldaketa aprobetxatzeko”. Kapitalaren zati bat berreskuratzen bada edo ez, funtsezkoa da gertatutakoa CNMVri, Poliziari edo dagokion Epaitegiari salatzea. Salaketek agintariei aukera ematen diete beste inbertsore potentzial batzuk babestu ditzaketen oharrak zabaltzeko.
