Espainiar estatuan 2017tik aztertzen ari da veggie fenomenoa. The Green Revolution ikerketa da azterketa horren arduraduna. Baina zer da veggie fenomenoa, edota veggie komunitatea? Gero eta ohikoagoa bihurtzen ari den termino bat da, landareetatik datorren elikagaietan oinarritzen den dieta bat jarraitzen duen komunitatea da veggie taldea. Ohikoagoak izan daitezke “begetarianoa” edo “beganoa” terminoak, baina beste batzuk ere komunitate horren barruan sartzen dira, “flexitariano”, adibidez, edo begetarianismoaren barruan gehiago zehaztea nahiago dutenak: “esnebegetarianoa”, hau da, landare-elikagaietan eta esne-produktuetan oinarritutako dieta jarraitzen dutenak.
Veggie komunitatea datuetan
2023koa da The Green Revolution azkeneko azterketa. 2023. urtean espainiar estatuko helduen %11,4 veggie bezala identifikatu zen. Zer esan nahi du datu horrek? Espainiar estatuan 4,5 milioi helduek haragia alde batera utzi dutela haien dietetan eta landareetan oinarritutako elikagaiak hautatu dituztela premiazko lehengai bezala.
Begetarianoei dagokionez, kopurua handitu da %20an, eta 2023an espainiar estatuko helduen %1,7a ziren. Zifretan, 670.000 pertsona. Beganoen kopurua pixka bat txikiagoa da: helduen %0,7a da, eta kontua izan behar dugu 2021etik 2023ra kopurua murriztu dela %0,1ean. 2023an, beraz, 276.000 pertsona identifikatzen zuten haien burua begano bezala.
Eta nortzuk osatzen duten veggie komunitatea?
The Green Revolution txostenaren arabera, emakumeak dira nagusi veggie komunitatean. Ez da beti horrela izan, aurreko txostenean, emakumeen eta gizonen kopurua antzekoa zen. Azkeneko edizio honetan, espainiar estatuan zortzi emakumetik bat veggie komunitatekoa da, hau da, %13,2. Gizonak 2021ean %12,9 izatetik 2023an %9,7 izatera pasa dira. Kontuan izan behar dugu kasu honetan emakumeak komunitatearen %59 direla.
Adinari begira, gazteak dira nagusi: 25 urtetik beherakoak veggie kontsumitzaileen %16 dira. Esan bezala, veggie terminoan ezagunak diren begetarianoak eta beganoak baino askoz talde gehiago daude. Bakarrik bi talde hauei begira, 25 urtetik beherako begetarianoak %4,8 dira, eta beganoak %1,9. Azpimarratu beharreko bigarren adin tartea 55 eta 64 urte artekoa da, veggie-en %13 baitira.
Veggie kolektiboari buruz hitz egiten dugunean, “flexitarianoak” sartzen dira komunitate horren barruan. Beraz, kolektiboa bere osotasunean aztertzen badugu, elikadura begetalagoa jarraitzeko motibazioak osasuna, animaliak eta planeta dira. “Flexitarianoen” kolektiboarentzat, osasuna da oraindik arrazoi nagusia, eta animaliak eta jasangarritasuna bigarren eta hirugarren postuetan geratzen da.
Pertsona begetarianoen eta beganoen kasuan, modu isolatuan aztertzen baditugu haien motibazioak, kontrakoa gertatzen da: animaliak dira bizimodu hau jarraitzeko argudio nagusia, ingurumen-inpaktuarekin batera.
Eta Euskal Herrian?
Euskadiko 15 eta 29 urte bitarteko gazteen %6,2 begetarianoa edo beganoa da. Zehazki, gazteen %5,6 barazkijalea da, eta soilik %0,6 beganoa. Beganoen edo begetarianoen ehunekoa zertxobait handiagoa da emakume gazteen artean gizon gazteen artean baino. Zehatzak izateko, emakumeak %7,9 dira, eta gizonak %4,8. Begetariano eta beganoen kopurua zertxobait handiagoa da 20 eta 24 urte bitartekoen artean, %8,3.
Gazteen Euskal Behatokiak 2023an egindako inkesta batetik ateratako datuak dira hauek. Kontsumo iraunkorraz hitz egitean, askotan haragi kontsumoa mugatzeko beharraz hitz egiten da, abeltzaintza industrialak eta makro-granjek ingurumenean duten eraginagatik (uraren kutsadura, berotegi efektuko gasen isurketa, pentsuak ekoizteko baso-soiltzea… animalien tratu txarraz gain, noski).
Hala ere, EAEko herritarren %50ek adierazi du landare-jatorriko elikagaiak edo edariak kontsumitzen dituela bere dietetan.
Haragiaren arriskuak, eztabaidagai
Haragi gorri gehiegi kontsumitzearen arriskuak oraindik ere eztabaidagai dira, Osasunaren Mundu Erakundeak gaiari buruzko datu zehatzak eman arren. Haragi gorrien gehiegizko kontsumoak kezka eragin zuen 2015ean Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) kantzerigenoak izan daitezkeen elikagai gisa sailkatu zituenetik, bereziki kolon eta ondesteko minbizia garatzeko arriskuarekin lotuz.
Haragi gorrien alderdi kezkagarri bat da horietako asko aldatzen dituzten elaborazio prozesuetatik pasatzen direla, hala nola, keztatzea, ontzea edo gazitzea. Jokabide hauek gantz saturatu gehiago izaten laguntzen dute, eta, ondorioz, kolesterol kaltegarria ere ugari izaten dute. Egoera honek gaixotasun kardiobaskularren arriskua areagotzen du.
Dieta begano batek frutak, barazkiak, aleak edo zerealak, babarrunak, zalkeak, dilistak eta fruitu lehorrak ditu ardatz. Zuntz, bitamina eta beste mantenugai asko ditu. Gainera, okela jaten ez duten pertsonek (begetarianoek) gantz gutxiago kontsumitzen dute. Halaber, begetarianoak ez direnekin alderatuta, bihotzeko gaixotasun bat izateko arrisku txikiagoa dute.
Ikerketen arabera, haragi gorria kontsumitzen duten pertsonek hiltzeko arrisku handaigoa dute bihotzeko gaixotasun baten, garun-hodietako istripu baten edo diabetesaren ondorioz. Haragi prozesatuek ere areagotu egiten dute hiltzeko arriskua, gaixotasun horietako baten ondorioz.
Haragiaren kontsumoa murrizteko aukerak
Askotarikoak dira, makronutrientetan aberatsak moldakorrak eta aukera-sorta zabal eskaintzen dituzte: gordinik jatea, frijitua, entsaladetako osagarri gisa… Izan ere, landare-jatorriko elikagai horiek modu desberdinetan saltzen dira, eta modu horietako bat prozesatua da: landare-jatorriko elikagaiak, prestatuak eta kozinatzeko prest. Baina zein da elikagai horien oinarria? Zein dira haragiaren ordezko famatu horiek?
Seitan. Seitana duela mende batzuetatik egiten da Asiako sukaldaritzan, bereziki Txinan eta Japonian, eta budista begetarianoek erabiltzen duten haragiaren alternatiba da. Almidoia eta glutena bereizteko irina garbitzean lortzen den gari-glutena da. Oso gantz gutxi du, eta testura trinkoa eta mamitsua du, haragiaren antzekoa. Zeliakoentzat ez da egokia, noski…
Tofu. Tofua Txinatik dator eta duela 2000 urte baino gehiagotik kontsumitzen da. Gaztaren antzeko prestaketa du, soja esnea koagulatzen baita. Soia, ura eta koagulatzaile batez osatuta dago, kaltzio sulfatoa edo nigaria izan ohi dena. Modu errazean azalduta, teontzietan irakiten dagoen itsasoko urarekin sortzen da.
Nutrizioaren ikuspegitik ere onura handiak ditu, kaltzioa eta burdina ematen du, eta isoflabonoak ditu, hormonen osasunerako oso onuragarriak direnak.
Soja testurizatua. Soja testurizatua soia-irin koipegabetutik lortzen da. Soia-irin horrek estrusio-prozesu bat jasatzen du bere testura bereizgarria emateko. %100 soja-proteinaz osatuta dago, eta ez du ez gehigarririk, ez kontserbagarririk.
Nutrizio-onura ugari ditu, hala nola proteina-eduki handia, %50-55 (bai, pertsona beganoen proteina-faltaz arduratzen direnentzat…), kalitate onekoa eta funtsezko aminoazido guztiekin. Gantz gutxi eta kolesterolik gabea da, eta, gainera, zuntza eta mineralak ere ematen ditu (burdina eta kaltzioa, adibidez).
Eta zelan sukaldatu ahal ditugu?
Soja testurizatua oso elikagai moldakorra da, bere testurak haragi txikitua errezeta ugaritan imitatzeko aukera ematen baitu. Prestatu aurretik, ur berotan (edo saldan) hidratatu behar da minutu batzuez, biguntzeko (eta saldaren kasuan, zaporea hartzeko). Gisatuetan, saltsetan (bolognarra, adibidez) edo takoetan erabili daiteke, barazkiekin, tomatearekin edo espeziekin konbinatuta (piperrautsa, kuminoa edo baratxuria). Oso aukera ona da haragi-bolak edo hanburgesa begetalak egiteko erabiltzea. Horretarako, soja testurizatua nahastu behar da ogi birrinduarekin, oloarekin edo lekaleekin.
Seitana, bere testura sendoagatik, zaporeak xurgatzeko gai da, eta horregatik, normalean haragia erabiliko litzatekeen plateren ordezko bikaina da. Plantxan, salteatuta edo gisatuta prest daiteke, eta, jakina, zaporea hobetu egiten zaio espezietan edo saltsetan marinatzean, soja-saltan edo piperbeltzean, adibidez. Fajitak eta brotxetak egiteko ezin hobea da, baita birrineztatu eta frijitzeko ere, eta, hala, landare-eskalopeak egiteko.
Tofua, zaporeari dagokionez, neutroagoa denez, ezin hobea da kanpoko zaporeak xurgatzeko. Horregatik, ona da beste osagai batzuekin kozinatzea. Testura indartzeko, komeni da erabili aurretik galkatzea, gehiegizko ura kentzeko. Barazkiekin salteatu daiteke, Asiako erara, wok motako zartagin batean, edo soja edo jogurt saltsan marinatu, labean sartu edo txiki ere egin daiteke, tipula, patata eta espeziekin nahaskia egiteko.
