“Mundua dikotomietan ulertzeak lubakiak sortzeko arriskua dauka”

Joane-Etorrian sortu daitezkeen elkarrizketetatik tiraka zazpi ipuinez osaturiko liburua idatzi du Ainhoa Urien Telletxe idazleak (Abadiño, Bizkaia, 1995). Ehun zaldi trostan (Elkar, 2025) liburuan dikotomiek kontrakotasunetik baino, elkarrizketatik izan dezaketen lotura landu du. Orain arte, zenbait ipuin argitaratu ditu, baina bakarka ida-tzi duen lehen ipuin liburua da. Hala ere, nabarmendu du bidean ez dela bakarrik egon, bidelagun asko izan dituelako. Ignacio Aldekoa beka irabazi ostean argitaratu du lana. 

Zure fikziozko lehenengo liburua da. Nola sentitzen zara?

Aldez aurretik fikziozko beste ipuin batzuk ere idatzi izana lagungarria izan da; adibidez, Udalbiltzaren Geuretik Sortuak bekarekin beste batzuekin batera Hamarreko bitxia idatzi nuen. Orduan, pixka bat entrenatuta harrapatu nau. Aurreko liburua, [Poesia, zaurien ukendu. Xabier Leteren arrastoan (Pamiela, 2020)], saiakera bat zen, eta intimoagoa, pertsonalagoa eta errealistagoa zen. Horrekin alderatuta, fikzioan hedadura bat topatu dut; bat-batean mundu honetan babestuago sentituko banintz bezala. Fikzioaren mundua oso zabala da, eta aukera ematen dit esan nahi ditudan gauza batzuk esateko. 

Zugandik nolabaiteko distantzia jartzeko?

Hori da. Beti izango zara zu, esaten dituzun gauzak zuk esaten dituzulako, baina fikzioak aukera ematen dit existitzen ez diren egoerak eta pertsonaiak asmatzeko. Hori egin ahal izateak askatasuna eta babesa ematen dizkizu; azkenean, zuk sortu duzu fikziozko mundu hori, eta ez zara zertan izan behar gertatutakoari leiala. 

Zazpi ipuinek osatzen dute liburua. Aldi berean gai asko jorratzeko aukera eman dizu horrek?

Bai. Loturak daude haien artean, baina ipuin bakoitza independentea da. Horrek aukera eman dit fikzioaren zenbait ate irekitzeko edo perspektiba konkretu batzuk lantzeko. Adibidez, ipuin batean animalien ahotsetik hitz egin nahi nuen. Ez dut inoiz txakur bat hizketan entzun, eta ez dut hori egin, baina aukera ematen dizu hori asma-tzeko. Olinpiadek lasaitu egiten naute ipuinean harreman bollero batean zegoen toxikotasuna azaleratu nahi nuen, eta ipuin bat sortu dut horretarako. Ematen du dauzkadala, justu, zazpi bizitza bezala.

Sentitzen duzu sexu-genero disidentzietatik iruditegia zabaltzeko beharra dagoela?

Bai, pentsatzen dut baietz. Bi ipuinetan agertzen da esplizituki harreman sexu-afektiboa, eta bietan bollerak dira. Hautu guztiak politikoak diren arren, pentsatu gabe egin nuen. Ez zen erabaki kontziente bat izan, nire bizipenetatik atera zelako. Berdin konta nezakeen harreman hetero batean oinarrituta, baina nahiago dut disidentzia horiek ikusarazi eta fikzioan protagonista jarri. Horrelako harremanetan ere egon daitezke biolentziak, eta liburuan ageri dira. Baina, badaude edertasunak eta kasualitate politak ere. Fikzioa erabil dezakegu irutegia zentzu guztietan zabaltzeko.

Dikotomietan murgildu nahi izan duzu; zergatik?

Nire helburua zen erakustea ez direla horrenbesteko dikotomiak, eta gehiago daukatela edo izan dezaketela elkarrizketatik kontrakotasunetik bainoago. Hor ere topatu daitezkeela aliantzak edo hibridazioak. Beti ere diskurtso epeletan erori gabe. Ideia batzuekin ez da eztabaidatzen; borrokak egiten dira. Baina, uste dut batzuetan erdi ados gauden pertsonen artean lubakiak egiten direla eta dikotomietatik ulertzen dela. Liburuan gehiago kontu existentzialak agertzen dira. Adibidez, joan edo etorri, ihes egin edo geratu. Azkenean, mundua dikotomietan ulertzeak lubakiak sortzeko arriskua dauka.

Zeinek harrapatu zaitu gehien?

Agian joan-etorriarena. Beti da joaten zara edo etortzen zara, eta joan-etorri horretan bada bide bat lo-tzen dituena bi muturrak. Horregatik, liburuak bide bat irudikatzen du hasieratik bukaerara. Ez da nonbaitetik joaten zarenean atzean utzi duzula, eta horrek ez dizula eragiten. Estrapolatu daiteke mugimendu fisikoa ez diren gauza batzuetara; adibidez, zein identitatetan zauden, nora zoazen eta nondik zatozen.

Hasieran batez ere, asko agertzen da landa eremuaren eta hiriaren arteko harremana. Asko pentsatu duzu dikotomia horren bueltan?

Momentu historiko batzuetan dikotomia horrek zentzua izan du testuingurua ulertzeko, baina uste dut gaur egun gure bizimoduengatik oso elkartuta daudela. Oso interesgarria iruditzen zitzaidan bakoitza bere lekutik lantzea, baina elkarrizketa batean. Ping pong efektu moduko bat da; hau da, baserriak zer ematen dion hiriari eta hiriak zer baserriari. Elkarrekin eraiki-tzen dute bata bestearen identitatea; eta, aldi berean, zona hibridatuak daude, ez direnak ez baserria, ez hiria. Horren barruan egon daitezkeen dialektikak interesgarriak iruditzen zitzaizkidan.

Bizitza eta heriotza ere ageri dira. Animalien heriotza deskribatzen duzu, gordin. Zergatik jo nahi izan duzu bide horretatik?

Aurrekoari lotuta, interesgarria iruditzen zitzaidan aztertzea ikuspegi hiritar batetik zer-nolako harremanak ditugun animaliekin eta naturako beste elementuekin eta ez ote diren oso antropozentrikoak. Kritika egin edo berrikusi nahi nuen hori ipuin bat animalien ahotsetik idatziz, jakinik izugarrizko ariketa antropozentrikoa dena. Horrekin, beraien agentzia aldarrikatu nahi nuen. Baserrian jaio nintzen, eta iruditzen zait beste era batera harremantzen garela animaliekin eta, oro har, ingura-tzen gaituenarekin. Iruditzen zait agentzia bat aitortzen zaiela, ikuspegi hiritarretik igual egiten ez dena. Ez dutenez gure antzeko lengoaiarik erabiltzen ematen du gutxiago direla eta guk salbatu behar ditugula. Iruditzen zait diskurtso hori hiritik datorrela askotan, eta horrek agentzia ken-tzen diela. Hala ere, ez daukat sentsazioa heriotza asko ateratzen denik. Egia da pertsonaia bat dagoela bere lana dena hildako animaliak jasotzea. Agian, bizitza modu organikoagoan ulertzeagatik egin dut.

‘Olinpiadek lasaitu egiten naute’ ipuinean ahots aldaketa egin duzu ere, eta lehenengo pertsonara pasa zara; zergatik?

Liburu osoa idatzita dago narra-tzaile orojakile batekin, momentu horretan lagungarria zitzaidalako fikzioa sortzeko. Olinpiadek lasaitu egiten naute ipuinaren kasuan nahigabeko hautu bat izan zen; nahiko bulkadaz idazten dut. Idazten ari nintzenean konturatu nin-tzen lehenengo pertsonan ari nin-tzela. Gerora, pentsatu dut agian irakurlea interpelatzeko modu zuzenagoa dela. Bazen modu bat ardura afektiboaz mintzatzeko. Uste dut feministok asko aldarrikatu dugun zerbait dela, baina gero guri ere kostatzen zaigula praktikara eramatea.

Tartean alkohola eta tabakoa aipa-tzen dituzu. Iruditzen zaizu literaturan errekurtso baliagarriak direla?

Adibidez, Luperen eta dendariaren arteko elkarrizketan, zigarroa, arnasa emateko errekurtso bat izan zen. Iruditzen zitzaidan urduritasuna islatzeko lagungarria zela. Literaturan baino, uste dut pelikuletan asko erabiltzen den errekurtso bat dela.

Sortze prozesuari dagokionez, esan izan duzu denbora “mugatua” eta “baldintzatua” izan dela. Beka izan da horren arrazoia edo zerk markatu du hori?

Beka irabazi nuenetik esan zidaten egun konkretu baterako egon behar zela. Orduan, mugatua zentzu horretan. Nire funtzionamendurako oso ona da, igual egongo nintzatekeelako oraindik liburua idatzi gabe. Baldintzatua esaten dut, liburua idazteko bederatzi edo hamar hilabete izan nituelako, eta denbora tarte horretan bizitza aurrera doalako. Egun, hainbeste ez dagoen arren, idazlearen figura erromanizatuan, oraindik irudikatzen da idazlea marfilezko dorrean erretzen eta edaten inspirazio bila, baina ez da horrela. Nik bizitza normala egin dut. Idazten egon naizen bitartean bizitzak jarraitu du, eta horrek guztiak sormen prozesua elikatu eta baldintzatu du. 

Hau da, ez zaudela kobazuloan isolatuta, ezta?

Hori da. Horregatik niretzat oso garrantzitsua da esker onen atala. Azkenean, ez duzu bakarrik idazten. Egia da nik idatzi dudala liburuan agertzen dena, baina idazten egon naizen momentu horietan egon da jendea feedbacka ematen, galdetu didana zer moduz noan, igual inoiz irakurriko ez duen jendea dago, baina afaria prestatu didana, estututa nagoenean pasea-tzeko esan didana. Horregatik diot, zentzu horretan, ez duzula bakarrik idazten. 

Bekaren harira sortu duzu liburua. Uste duzu, hasieran batez ere, lagungarriak direla jakiteko nondik jo?

Nire kasuan, bai. Batetik, zintzoki esanda, dirua eman didalako; eta azkenean, bizitzeko behar dugulako. Bestetik, beka batera aurkeztean bakoitzak izanen ditu bere motibazioak, eta agian norbaitek ez du publikatu nahi eta hori ere zilegi da. Nire kasuan, jendeak irakurtzea nahi nuen. Orduan, bekak aukera eman dit buruan neukan proiektuari bultzada emateko. Egia da ere, balioztatzearen ideia egon daitekeela hor, ematen duelako sari bat jasotzen duzunean zure lana balioztatzen dutela. Horrez gain, berrikusi beharko genuke zenbatekoak diren diru-sariak orokorrean, zein baldintzetan ematen diren eta sari sistemak nola sustatzen duen lehia gure artean. 

Euskal Idazleen Elkarteak literatura mentoretza martxan jarri du aurten. Sentitu duzu norbaitek gida-tzeko beharra?

Bigarren liburua izanda, eskarmentu pixka bat neukan jakiteko minimoki nola funtzionatzen duten gauza batzuek. Hala ere, egia da gustura hartuko nukeela horrelako programa bat ongi ikasteko gauza ba-tzuk nola egin. Gainera, mentoretza iruditzen zait oso garrantzitsua. Nire kasuan, nahiko babestuta eta lagunduta sentitu naiz eta nahiko argi izan dut zertan ari nintzen. Uste dut zortea izan dudala inguruan literaturazaleak eta idazleak ditudalako.