Krisi klimatikoak pertsona bat hiltzen du minutuero muturreko beroaren bidez. Hori da, hain zuzen ere, ‘The Lancet Countdown on Health and Climate Change’ urteroko bederatzigarren txostenak azaltzen duena. Osasunaren Munduko Erakundearekin lankidetzan egindako dokumentua pasa den urriaren 29an argitaratu zen eta ekintza klimatikorik ezak, muturreko beroaren, airearen poluzioaren, baso-suteen eta gaixotasun kutsakorren zabalkundearen bidez milioika pertsona hiltzen dituela ohartarazten du. Datuek agerian uzten dutenez, osasunerako mehatxuak neurtzen dituzten 20 adierazleetatik 12 aurrekaririk gabeko mailetara iritsi dira. Txostena orain arte klima eta osasunaren inguruan egin den azterlan osoena da.

Beroarekin harremana duen heriotza-tasa % 23 hazi da 1990eko hamarkadatik. Zehazki, urtero, 546.000 bizitza galtzen dira tenperaturen igoeragatik; hots, pertsona bat minutuero. Estatuan, txostenaren arabera, beroak eragindako heriotzak, urtean, 5.800 dira, duela 30 urte erregistratutakoaren bikoitza.

2024an, batez besteko pertsona bat gizakiok eragindako klima-aldaketarik gabe gertatuko ez zen 16 eguneko bero arriskutsuaren eraginpean egon zen. Bularreko haurrek eta adinekoek 20 egun baino gehiago jasan behar izan zituzten, batez beste, pertsonako, hots, duela bi hamarkada baino lau aldiz gehiago.

“Krisi klimatikoa osasun krisi bat da. Tenperatura igoera txikienak ere ondorioak ditu gizakion bizitzan eta bizirauteko baliabideetan”, azaltzen du OMEko zuzendariorde nagusi Jeremy Farrar-ek. Bere ustez, “Ekintza klimatikorik eza, une honetan, pertsonak hiltzen ari da munduko herrialde guztietan”. Farrar-ek gogoratzen duenez, ekintza klimatikoa, aldi berean, osasunerako aukerarik onena da. izan ere, “aire garbiago batek, elikadura osasungarriago batek eta osasun-sistema erresilenteek, une honetan, milioika bizitza salbatzen eta egungo zein etorkizuneko belaunaldiak babesten lagun ditzakete”.

Galera ekonomiko itzelak

Muturreko beroak inpaktu ekonomiko itzela du. Tenperatura altuen eraginpean egoteak 640.000 milioi lanordu potentzialen galera eragin zuen 2024an. Horrek 1,09 bilioi dolarreko produktibitate-galerak eragiten ditu, munduko ekonomiaren ia % 1. Gainera, giza garapenaren indize baxuak dituzten herrialdeek prezio altuagoa ordaintzen dute; haientzat, galerak beren BPGaren ia % 6 baitira. Beroarekin lotutako heriotzen kostuak 261.000 milioi dolarrera iritsi ziren adinekoen artean. Eta klimarekin lotutako muturreko gertaerek 304.000 milioi dolarreko galera ekonomiko globalak eragin zituzten 2024an, 2010-2014ko urteko batez bestekoa baino % 59 gehiago.

Lehorteek eta bero-boladek eragin larria izan zuten elikagaien segurtasunean. 2023an, 124 milioi pertsonak ez zuten janari nahikorik izan. Ur-falta ere maila historikoetara iritsi zen 2024an. Muturreko lehorteek munduko lurrazalaren % 61 ingururi eragin zioten 2024an, 1950eko hamarkadan baino % 299 gehiagori, hain zuzen.

Laguntza erregai fosilei

Datu zientifikoen ugariak gorabehera, 2023an, gobernuek 956.000 milioi dolar gastatu zituzten erregai fosilentzako zuzeneko dirulaguntzetan. Kopuru hori klimarekiko kalteberak diren herrialdeei laguntzeko COP29 goi-bilera klimatikoan agindutako urteko kopuruaren hirukoitza baino handiagoa da: 300.000 milioi dolar.

Hamabost herrialdek, horien artean, Saudi Arabia, Egipto, Venezuela eta Aljeria, baliabide publiko gehiago erabili zituzten petrolioan, gasean eta ikatzean, estatuko osasun-aurrekontuetan baino. Erresuma Batuak 28.000 milioi dolar bideratu zituen laguntzetara eta Australiak, berriz, 11.000 milioi.

Txostenak salatzen duenez, merkataritza-bankuek zabalkunde hori finantzatzen ari dira. Erregai fosilen sektoreko 40 mailegu-emaile nagusiek 611.000 milioi dolar inbertitu zituzten kolektiboki 2024an, eta zifra horrek % 15ean gainditzen ditu sektore berdera bideratutako 532.000 milioiko maileguak.

Aurtengo martxoan, munduko petrolio-, gas- eta ikatz-enpresarik handienek ekoizpena handitzeko asmoa zuten. Txostenaren arabera, igoera horrek karbono dioxidoaren isuriak baimendutakoa baino hiru aldiz handiagoak eragingo lituzke, Parisko Akordioa bete nahi bada. Akordio honen bidez, munduko beroketa 1,5 gradu zentigradutara mugatu nahi da, industriaurreko mailekin alderatuta.

Airearen poluzioa eta gaixotasunak

Txostenak dioenez, 2022an 2,52 milioi pertsona hil ziren erregai fosilen errekuntzak eragindako atmosferaren kutsaduragatik. Garraioaren sektorea da, gasolinaren erabileragatik, mundu mailan den kutsadura horren erantzule nagusia. Energia mota horren etxeko erabilerak 2,3 milioi heriotza eragin zituen 65 herrialdetan 2022an. Heriotza horiek energia berriztagarri garbirako trantsizioaren bidez ekidin zitezkeen.

2024an, baso-suteen kearen ondorioz 154.000 pertsona hil ziren, inoiz erregistratutako kopururik handiena. Ikerketak erakusten duenez, baso-suteetako kea airearen ohiko kutsadura baino toxikoagoa da, karbono beltz asko duelako. Konposatu horrek ondorio larriak ditu osasunean, hala nola arnasketako gaixotasunak eta gaixotasun kardiobaskularrak okertzea, bihotzekoak izateko eta istripu zerebrobaskularrak izateko arrisku handiagoa eragitea, eta heriotza goiztiarrak areagotzea, bereziki haurren eta adinekoen artean.

Historikoki, klima-aldaketak eremu tropikalei lotuta zeuden gaixotasun infekzioso larriak ere hedatzea bultzatu du. Dengeren kasuan, adibidez, transmisio-gaitasuna % 48,5 handitu da 1950. urteaz geroztik. 2024ko lehen hilabeteetan bakarrik 7,6 milioi kasu erregistratu ziren mundu osoan.

Itxaropenerako seinaleak

Baina dena ez da hodei beltzak. Txostenaren arabera, 2010 eta 2022 bitartean 160.000 heriotza goiztiar saihestu ziren urtero ikatzaren ondoriozko kutsadura murriztearen ondorioz. Energia berriztagarriaren sorkuntza munduko elektrizitatearen % 12ra iritsi zen, aurrekaririk gabeko maila, eta 16 milioi lanpostu sortu zituen mundu osoan.

Txostenaren arabera, osasun-sektorea klima-konpromisoaren adibide bihurtu da. 2021etik 2022ra bitartean, arreta medikoaren ondoriozko berotegi-efektuko gasen munduko isuriak % 16 murriztu ziren, eta zifra horrek erakusten du posible dela jasangarritasunerantz aurrera egitea, zerbitzuaren kalitatea arriskuan jarri gabe. Izan ere, aldi horretan bertan, osasun-sistemek pazienteen arreta hobetzea lortu zuten, eta horrek baieztatu egiten du ingurumen-eraginkortasuna eta arreta-kalitatea eskutik joan daitezkeela.

OMEko estatu kideen % 58k osasun-arloko kalteberatasunaren eta egokitzapenaren ebaluazioa osatu dute, eta % 60k osasun-arloko egokitzapen-plan nazional bat osatu dute.

COP30

“Eskura ditugu hondamendi klimatiko bat saihesteko konponbideak”, dio Londresko University Collegeko Lancet Countdown-eko zuzendari exekutibo Marina Romanellok. Adituak azpimarratu duenez, energia berriztagarri garbiaren alde erregai fosilak azkar deuseztatzea da oraindik ere klima-aldaketa geldiarazteko eta bizitzak babesteko neurririk eraginkorrena.

Osasungarriagoak eta klimarekiko errespetutsuagoak diren dietetara aldatzeak, nekazaritza-sistema iraunkorragoekin batera, izugarri murriztuko lituzke kutsadura, berotegi-efektuko gasak eta baso-soiltzea. Romanellok dio neurri horiek urtean hamar milioi bizitza baino gehiago salba ditzaketela.

Txostenaren ondorioek argi eta garbi erakusten dute osasunean oinarritutako ekintza klimatikoa bizkortu beharko litzatekeela. 2025eko azaroaren 10etik 21era Belemen (Brasil) egingo den COP30ari begira, osasuna eta ekitatea babesteko politika erabakigarriak eta inbertsioak ezartzeko beharra nabarmenduko du OMEk.

2025eko ‘Lancet Countdown on Health and Climate Change’ txostena NBEko 70 erakunde akademiko eta agentziatako 128 adituk egin dute. Bederatzigarren edizioa da aurtengoa, eta klima-aldaketak osasunean dituen ondorioen eta premiazko neurriak hartzearen onuren ebaluaziorik osoena eskaintzen du.