“Euskal gatazkaren inguruko nobelekin, fikziozko idazleari gehiegi eskatzen zaiola uste dut”

Fakirraren ahotsa eleberrian ager-tzen den Imanol Lurgainek, musikari bati kontzertu baten ondoren gustura gelditu ote den galde-tzea seinale txarra dela esaten du. Idazleari galdetzea ere ez da ideia ona izanen, beraz... Irakurleek, hala ere, gustura hartu duten eleberria izan da, ezta? Zer nolako iritziak jaso dituzu?

-Bagenekien hautsak astintzeko kontu batean sartu ginela eta ez zela gauza erraza izango. Imanol Lartzabal oso ezaguna zen Donostian eta gertutik ezagutu zuen jendearen per-tzeptzioa beti desberdina izan, nahiz eta nik behin eta berriro esan nobela bat dela. Saihestezina da errealitatearen distortsioa. Jendeak bizi izan duena nobela batean ikusi uste duenean, zaila da nobela fikzio bezala irakur-tzea. Konturatu naiz jende gazteari gehiago gustatu zaiola, bitxia da. Belaunaldi zaharrago baten istorioa kontatzen da eta, beharbada, hauek irakurtzeko interes gehiago agertu dute. Baina gozamenari dagokionez, esango nuke garai horiek gertutik ezagutu ez zutenek gehiago gozatu dutela liburua, oro har.

Biografia bat bilatzen zuten askok, akaso?

-Bai, eta bakoitzak bere Imanol dauka buruan, gainera. Fikziozkoa, hala ere, ez da inoiz izango bakoitzak buruan daukana. Iruditzen zait jendea oso gauza zehatz baten bila joan dela eta hori topatzen seta berezi bat izan dutela hainbatek. Nire pertzeptzioa da hori. Eta nobela bati eskatu dakiokeenaren inguruko hausnarketa dezente eragin dizkit. Gure errelatoaren eta ditxosozko gatazkaren inguruko nobelekin, sentsazioa daukat fikziozko idazleari askotan gehiegi eskatzen zaiola, eta idazleok ere sinetsi izan dugula gure lana ez-dakit-zeren zaindari moralean bilakatzea dela.

¿Egileak beharrekoa duen sormen-askatasuna baztertuz?

-Bai, eta alde horretatik, zenbait irakurketa garaiari lotuegiak egon direla uste dut. Geure buruari askatasun hori eman nahi ez bagenioke bezala. Horrek pixkat kezkatzen nau, idazle naizen heinean... Hautsa harrotze horretan, bestalde, lana eskertu duenik ere badago.

¿Imanol Larzabalen pertsonaia, garai batetaz hitz egiteko soilik baliatu bazenu bezala?

-Bai. Eta nik, liburu hau esaldi batean laburbildu beharko banu, kantari baten istorioa dela esango nuke. Kantari horri garai zehatz ba-tzuk tokatu zaizkio, eta eragin ba-tzuk dauzka beregan. Distrakzio edo ez distrakzio, bere bokazioaren aldakortasun bat nozitzen du, inguruak eragiten dio, eta horrek bere lanarekiko eta kantagintzarekiko bere pertzepzioa aldarazten du. Funtsean, hori da liburu guztia zeharkatzen duena eta niri gehien interesatzen zaidana. Bitxia da, baina musikariek bereziki gustuko izan duten liburua izan dela uste dut; eta hori gustatu zait, seguruenik irakurketa ez hain politikoa egin dutelako.

Ez da harritzekoa, izan ere, musikaren inguruko hausnarketa sakonak egiten dira eleberrian, ia teoriak erranen nuke...

-Bai, musikari eta sormenari buruz. Askotan, musikaz ari naizenean sormenaz ari naiz liburuan, idazlearena ere izan daitekeena. Sortzaile baten bizitzako gora-beherak, hori agertzea ere nahi nuen.

Pasarte batzuetan, batez ere sormenaren inguruko hausnarketak agertzen direnean, zuk zeuk, Harkaitz Canok hitz egiten duela dirudi. Maiz, Pharos pertsonaiaren bitartez.

-Beharbada hori da liburuko trikimailu nagusia. Fakirraren ahotsa du izenburu baina baten batek esango du: Ez da Fakirraren ahotsa, Canoren ahotsa da. Eta arrazoia izango du. Liburuaren hasieran, zinta batean dagoen ahots baten bila dabilen kazetari bat agertzen da, eta gauza berdina egiten du narratzaileak. Nik bereziki kuttuna dudan Pharosen pertsonaiaren bitartez, oso-oso nireak diren hausnarketak agertu ditut.

Alde horretatik, idazle bezala gehien inplikatu zaren eleberria dela erranen zenuke?

-Beharbada, bai. Beharbada, horrek zerikusia dauka progresio batekin. Aurrera begira, iruditzen zait beste modu batean egingo dudala hori, fikziozko medium-pertsonaiaren eraikuntzabaliatu gabe. Nire buruarekin halako borroka edo hausnarketa sakon bat badaukat: Merezi du besteen tramak, kronikak edo istorioak kontatzea? Badut gogoa digresio hutsez edo nire ahots hutsez eta inolako fikziozko pertsonairik tartean jarri gabe nobela bat idazteko, nahiz eta Ni oso mutante bat izan. Hirugarren pertsonan idazten dudanean ere, hirugarren pertsona inplikatu bat erabiltzen dut, ez naiz kontalari ikusle neutro bat. Nahi gabe, nire ahotsa oso presente dago, nahiz eta hirugarren pertsona erabili. Nire hurrengo lana lehenengo pertsonan izango da, nire ahotsa disimulatzen ez dut nekerik hartu nahi.

Eleberria idazteko Imanol hautatu izanaren zergatia galdetu izan dizutenean, bere ogibidearekin konprometituta zegoen artista bat zelako aukeratu duzula esan duzu. Identifikazio puntu bat badago zu eta bere artean?

-Bai, dudarik gabe. Liburuak nolabaiteko kronika eta aitortzatik badauka, noski, eta inportantea da. Liburua egiteko jendea elkarrizketatu dut eta hori izan da jendearen interpretazioaren distortsioa eragin duena. Jendea elkarrizketatzen duzunean, elkarrizketatuak kontatu dizun guztia liburuan topatzea espero du, eta hori ez da nobela bat. Nahiz eta nik hori azaldu... Elkarrizketatzen dituzunekin loturak sortzen dira, gauzak kontatzeko beharra dago; eta beste hainbat ezin kontatua ere, fikzioaren bidez ez bada. Hori izan da jolasa. Imanolekin badago lotura senitmental bat: nik beti izan dut gustuko, eta badago berarekiko aitortza bat ere. Oso irakurketa kontrajarriak egon dira zentzu horretan, nire harridurarako: batzuei iruditu zaie fikziozko Imanol horrek benetakoa gehiegi desmitifikatzen duela, eta beste batzuei Imanolen laudorio bat ere badela iruditu zaie. Nik ez dut mitifikatu edo desmitifikatu izan nahi, pertsonaiaren humanizazioaren alde jo dut. Egin dudan ahalegina hori izan da.

Fikzioa eta errealitatearen arteko arrakalan, subjektibotasunak beraz pisu handia izan du...

-Bai, lan egiteko aukeratu dudan modua, inoiz aukeratu ez nuena da. Jendea entzun, entzundakoaz neurri batean fidatu, eta ondoren nire sena literarioa martxan jarri, jakinik hainbat gauza gordetzen ditugula. Hainbat kontu aipatu dizkidatenean erabat zuzenak ez zirela susmatu izan dudanean ere, nire sena literarioaren aldekoa bazen, ez naiz arduratu kontrastatzen. Errealitatearen eta fikzioaren arteko alde nagusia da errealitateak ez duela koherentziarik eskatzen, eta fikzioak bai. Fikzioaren koherentziak eskatzen du laburbiltzea, hiru pertsonaiekin bat egitea, gauza batzuk asmatzea, beste batzuk baztertzea... Koherentzia hori da fikzioaren tresna.

Eleberria idatzi aurretik, gustuko izan duzun artista bat izan da Imanol. Noiz eta zein modutan ager-tzen da zure bizitzan?

-Hasteko, zinta batean agertzen da. Etxean gurasoek zeukaten zintetan, osabak zeukan diskoetatik grabatutakoetan, edo eguberritan elkarri oparitzen ziren LP horietan. 15 urterekin poesia idazten hasi nintzenean oso inportantea izan zen niretzat Imanol. Nik Joseba Sarrionandia nor zen jakin aurretik banekielako Oroimeneko portua buruz. Hori da nire-tzat poesiara iristeko modurik ederrena, poesiara iristea, iritsi zarela jakin gabe. Hainbat poetarekin gertatu zitzaidan hori. Nik ez nituen irakurtzen poemak, nik kantak entzuten nituen eta gero jakiten nuen kanta horiek poemak zirelak. Hori, hasteko. Gero, nobelaren hasieran eta bukaeran agertzen den zinta misteriotsuaren asuntoa benetan gertatutakoa da. Nire aitak Imanoli grabatu zion bere lehenengo kantua izan zezakeena, kasualitatez eta magnetofoi bat bazuelako. Eta hirugarrenez, umea nintzelarik bere etxea ezagutu nuen. Noski, lotura sentimental bat badaukat Imanolekin, bestela ez nintzateke halakoetan sartuko.

Eta mitomania puntu bat ere?

-Ni ez naiz oso mitomanoa baina bai erritual zalea. Parisera joan nintzenean, adibidez, nire gustuko idazleen hilobiak ikustera joan nintzen. Ez dakit mitomania, erritual edo omenaldi moduko bat den... Mitonamia igual asko da, baina iruditzen zait gure aurretik ibili direnak gu ibili garen lekuetan, horien arrastoa topatzea, ulertzea, hausnartzea... polita dela. Aitortza bat dela irudi-tzen zait, eta beraiek egin zutena ulertu eta barneratzeko modu bat izan daitekeela.

‘Fakirraren ahotsa’-n aurkitzen dugun protagonista, zerbait bada, pertsona askea da, ezta?

-Nobelak fikzioan hainbat libertate hartzen duen moduan, hori uste dut dela Larzabalek eta Lurgainek konpartitzen duten ezaugarri nagusia. Egin ditudan elkarrizketen ondoren, atera dudan ondorioa da pertsona askea zela. Iruditzen zait, gaur egun jada ez dagoela halakorik. Askatasuna nahi dugula esaten dugu baina, askotan, askatasuna larrutik ordaintzen da. Modu abstraktu batean askatasunaz hitz egitea eta askatasuna aldarrikatzea polita da, baina askatasuna zure egiten duzunean ondorio guztiekin, ez da kontu xamurra. Horrek arazo asko ekarri zizkion Imanol Larzabali. Eta esango nuke bazela pertsona bat nahiko modu muturreko batean bere askatasun hori erabiltzen zuena. Mundu gregario batean bizi gara, eta zure kaxa ibiltzea eta harremantzea, taldearen babesik gabe, ez da erraza.

Bakardadearekin ordaindu zuen aske bizitzeko hautua?

-Bai, baina ez azaldu zaigun moduan. Imanol Torreviejan hil zen bakarrik, eta egia da jende askok bizkarra eman ziola, kontzerturik gabe gelditu zela eta eta gaur egun ere jende askok arantza hori barneratua duela. Gazterik hil zen, gauza asko argitu gabe. Baina egia da lagun oso leihalak egin zituela eta amaierara arte mantendu zituela. Bere izaera berezia zuen, fisikoki ere markatzen zuen: oso handia zen, eta ez zen oharkabean pasatzen. Eszenatokian ere oso nabarmena zen bere presentzia. Fisikoak berak nortasun bat markatu ziola uste dut. Beharbada, horrek ere eragin ziola esango nuke.

Bizitzea tokatu zitzaion garaiaren ondorio izan zen, dudarik gabe; baina berak ere utzi zuen bere arrastoa garai hartan, eztala? Nolabait, garaiak aldatzen lagundu zuenetako bat izan zela erran daiteke?

-Bai. Oso azkar ahazten ditugu gauzak eta ikusi beharra da ze sasoi bizi-tzea tokatu zitzaion... Bere ogibidearekin lotuz, tristeena beretzat, berea ez zen publiko baten aurrean abesten amaitzen zuela ikustea izan zen. Niretzat, hori da gogorrena. Egin zizkioten pintadak eta mehatxuak oso gordinak izan ziren, baina iruditzen zait musikari bezala, eta nire teoria denez bere ardatz nagusia bere bokazioa zela, berea sentitzen ez zuen areto hotz batean kantatu beharra gogorrena izan zela uste dut, heriotza. Tristezia eta bakardade sentsazioa horrek eragin ziola esango nuke. Ez da Euskal Herri osoan egon hainbeste tokitan kon-tzertuak doan eskaini dituen inor. Berdin zitzaion joatea institutu bateko greba batera, edo Euskaldunako grebara, edo Intxaurrondoko zaharretxe batera. Kantua zen bere motorra, eta gustatzen zitzaion, hor aurkitzen zuen bere gozamena.

Motorra, eta berak erran bezala, borrokarako tresna ere, ezta?

-Bai, baina hori zen aldatu zena. Hasieran, berak ez zion garrantzirik ematen ondo kantatzeari. Kontziente zen ahots sendoa zeukala, baina ez zen kontziente berak karrera liriko bat garatu zezakeenik, edo modu artistiko batean bizi ahal izango zenik ahots horrekin. Parisen ohartu zen horretaz, Paco Ibañez eta Moustaki bezalako musikariak ezagutu zituenean, eurengan ispilu bat ikusi zuenean. Bizimodu hori gustatu zitzaion, eta hona ekartzen saiatu zen. Baina lehenengo urteetan, ideologiarako tresna bezala erabiltzen zuen.

Zeri kantatuko lioke Imanolek gaur?

-Norbaitek esan zidan: Imanol ez zen hainbeste aldatu azkeneko 25 urtetan, aldatu zena mundua izan zen. Imanolek leku berean jarraitzen zuen. Ausarkeria izan daiteke, baina iruditzen zait jarraituko lukeela errefinazio lirikoaren bide horretan, eta euskal ondarea eta euskarazko kantuenera itzuliko zela. Azken urteetan, bi disko atera zituen, eta argitaratu gabe utzi zuena sehaska kantuen disko bat izan zen. Iruditzen zait nolabaiteko itzulera modu batean zegoela. Bere publikoarengana itzuliko zela uste dut, berradiskidetze bat biziko zuela.

“Hurrengo lana lehen pertsonan izango da, nire ahotsa disimulatzen ez dut nekerik hartu nahi”

“Nire ahalegina Imanolen pertsonaia humanizatzea izan da, ez mitifikatu edo desmitifikatzea”

“Errealitateak, fikzioak ez bezala, ez du koherentziarik eskatzen; hori da bien arteko alde nagusia”