“Lanaren ideia nagusia ez zen helburu politiko bat eskaintzea, komiki on bat egitea baizik”

Superheroien mundua modan dagoen zerbait da azken urteetan, gehienbat zinemak egin diren ekarpenak direla eta. Inoiz baino gehiago kontsumi-tzen dira, baina gehienak Estatu Batuetatik edo Japoniatik datozen argitalpenak izaten dira, bertako kultura eta ohiturak ardatz izanik. Euskal Herrian masa pop deituriko kultura horren gabezia izan dugu eta hori pixka bat konpontzeko Zalduak eta Ribasek gure kultura eta izaera ardatz dituzten super gizakiak sortu dituzte.  

Nola sortu zen komiki hau egitearen proiektua?

Iban Zaldua: Aspaldiko ideia bat zen komikia egitearena. Neurri batean nik superheroien munduari diodan aspaldiko maitasunetik. Bere erroa gaztaroan egindako irakurketetan sortua da, nire komikien zaletasunean, batez ere Marvel etxekoetan. Lehengo komiki horiek abisuak zeramatzaten esanez helduentzako zirela. Horrek, garai horretan, horien kontsumoa nahiko mugatu zidan; izan ere, nire gurasoek mesfidantzaz ikusten zituzten horrelako abisuak eta gutxi erosten zizkidaten. Hortaz, nahiko tantaka kon-tsumitzen nuen pasio bat zen eta lagunek uzten zizkidaten aleen bitartez asetzen nuen. Gerora, komikiak kon-tsumitzen jarraitu dut, ez hainbeste agian superheroienak, baina bai komiki helduago batzuk. Dirua izan nuenean gaztetan izandako komiki klasiko asko erosten hasi nintzen eta alabak izan nituenean beraiei irakur-tzen hasi nintzen, beste ipuin ba-tzuekin batera. Horregatik guztiagatik hasi nintzen ikusten defizit bat zegoela euskal argitalpenen alorrean, superheroien gaia oso gutxi jorratu izan den gaia dela. Masa pop kultura gutxi daukagu Euskal Herrian oro har eta gai hau gabezietako bat izango li-tzateke. Ez da itzulpenik egiten superheroien komikiei dagokionez. Mangarenak ere oso gutxi egin diren bezala, adibidez. Egia da Xabinaitor zegoela adibide bezala, modu aski ironiko eta umoristikoan, baina ez dago gauza askorik orokorrean. 

Julen Ribas: Nire kasuan berarekin Super heroia izeneko komiki labur batean eta Azken garaipena izeneko komikian lan eginda nengoen. Pandemia garaian Berria egunkarirako ipuin bat idatzi zuen eta ilustratzeko laguntza eskatu zidan. Orduan, beste elkarlan batean kolaboratzeko aukera luzatu zidan. Superheroien inguruan zela esan zidan eta nik ez dut mundu hori gertutik ezagutzen. Ez naiz oso superheroi zalea izan. Baina, erronka moduan hartu eta Ibanen planteamendua erakargarria egin zi-tzaidanez baiezkoa eman nion. Argitaletxeak bilatzen hasi, eta Xabiroi iruditu zitzaigun aukerarik onena.

Komikia atalka argitaratzeak kontakizunean eragina izan du?

I.Z.: Bai, niri idazle profesional bezala erraztu dit nolabait gidoiaren produkzio prozesua. Gidoia Xabiroi-ren epealdien arabera idazten joan naiz, baina hasieratik zegoen diseinatuta, egitura eta zein atal izango zituen. Egia da horrela lan egiteak aukera ematen dizula momentu batzuetan aldaketa batzuk egiteko. Nik adibidez pare bat amaiera nituen pentsatuta eta atalen erdialdera iritzi ginenean zein izango zen egokiena. Nire lana baldintzatu du, baina, kasu honetan onerako. Lan egiteko modu lasaiago bat eskaintzen dizu eta aldaketak egiteko aukera eman, nahiz eta hasiera batetik egituratuta egon. 

J.R.: Izan ere, Ibanek gehigarri batzuk sartzeko proposamena egin zigun Dani Fanori eta niri. Nik uste dut idazle bezala komikian gauza asko laburbildu behar direla. Eta beti geratzen da esan beharreko asko. Hori janzteko Ibanek irudi gehigarri batzuk sartzea eskatu zidan. Lan hori Dani Fanoren laguntzerekin egin dut. Albuma atalka marrazteaz gain liburua osatzerako garaian beti dago lan dezente: azala dela, kontra azala, guardak etab. Horretan Dani Fanok izugarrizko laguntza eman digu.

Euskal gatazka bezalako gai bat jorratu duzue, baina nolabaiteko soluziorik eskaini gabe. Nola mantentzen da ekidistantzia bat lan honetan?

I.Z.: Nik uste dut inork ez duela idazten ekidistantzia batetik. Komikia irakurtzerakoan bakoitzak bere ondorioak atera ditzake alde horretatik. Nolabait nik nire ikuspuntua dut bezala gatazkari buruz eta horrek idazten dudana baldintzatzen du, baina lanaren ideia nagusia ez zen helburu politiko bat eskaintzea. Lana elikatzen du, baina helburua komiki on bat egitea zen. Alde batetik, superheroien komikien esentzia batzea zen, lan serio baten esentzia eta mitografia guztia planteatuz, oso gurea den gai historiko batekin gurutzatuz. Hala ere, argi eta garbi, nire asmoa ez da izan lan historiko edo kroniko bat egitea, komikia fikzioa baita erabat. Abiatzen da gertakizun historiko batzuetatik, baina mundu paralelo bat sortzen du. Eta, bestetik, helburu estetiko bat dago oinarri politiko eta ideologikoen gainetik. Asmoa badago irakurleak historian gertaturikoaz hausnartu dezan, baina ez dut zuzentzen helburu jakin batera. Komiki bat egiten saiatu gara. Bestela, panfleto bat idatziko genuke. Hori bai, komikiaren gaiak akuilu lana egiten badu irakurleak gatazkari buruz gehiago ikertzeko eta bere iritzia eraikitzeko, ongi etorria izan dadila. 

Superheroien mundua Estatu Batuetatik etorri zaigu betidanik, pertsonaiak beraien kulturan oinarrituta egonez. Nola euskalduntzen da, hortaz, superheroi baten izaera?

I.Z.: Nik uste dut hor arketipo batzuk daudela komiki estatu batuarrei dagokionez batez ere. Alde horretatik, euskal rockarekin alderatu dezakegu. Herrialde hartan sortutako musika mota bat nola bertakotzen den froga dezakegu eta honen inguruan hainbat adibide ditugu. Komikiekin gauza berbera gertatzen da, arketipo batzuk dituzu ezarrita. Horrez gain, superheroi baino gehiago supergizaki bezala definituko nituzke, heroitik askotan gutxi baitaukate. Azken urteetako superheroien dekonstrukzioa bide horretatik joan da, Alan Moore bezalako egileek egin duten bezala, generoari egindako ekarpenarekin. Bide horretan, hainbat fase egon dira. DC-k Batman edo Superman izan ditu bere problematika guztiarekin. Ez ziren pertsonaia puruak, beraien arantzak zeuzkaten. Marvelen kasuan 60. hamarkadatik aurrera, 30. eta 40. hamarkadako eredua hartu zuen supergizakiek, gizakitik zeukatena gehiago azpimarratuz eta beraien kontraesanak erakutsiz. Eta azken urteetan dekonstrukzio horren adibidea Watchmen bezalako lanak izan dira, non superheroien alde iluna jorratu den. Ez bakarik kontraesanak, baizik eta heroiaren beraren irudia zalantzan jarri dute. Gure komikia horren guztiaren ondorioa da eta ez dauka pertsonalitate bakarra. Hainbat supergizaki desberdin daude gatazkaren alde desberdinetan kokatzen direnak, izaera desberdinekin.

Julen, zure kasuan, zein irudi mota marrazten saiatu zara, superheroi klasikoen kanona bilatuz edo berrikuntzaren bat sartuz?

J.R.: Hasiera batean, bai. Protagonistak Supermanen antz handia zeukan hasiera batean. Baina Ibanek hortik urruntzeko eskatu zidan. Irudi androginoagoa bat bilatzeko. Sexu aldetik zerbait definigaitza eskatu zidan eta bere indarra ez zedila giharretan sumatu. Gogoratzen dut David Bowie-ren Ziggy Stardust pertsonaia etorri zitzaidala burura. Gure superheroiarentzat inspirazio iturri aproposa izan da.

Marrazkigile bezala zer ikaspen atera duzu proiektu honetatik?

J.R.: Liburu guztietan bezala bukaerara nekatuta iristen zara. Baina zure “lasterketa” honetan beste pausu garrantzitsu bat eman duzunaren irudipenarekin. Orrialde bakoitza mendi bat da. Eta bera amaitutakoan, gaina egiten duzun bakoitzean, zerbait berria ikasten zoaz. Baliteke ikasketa eta eboluzioa oso nabarmena ez izatea. Baina, sinistuta nago “marrazketa trazua” fintzen doala, “kaligrafia” hobetzen doan moduan. Norberaren iruditegiko hiztegia zabaltzen. Ikaspen zehatzik ez, ordea. Zerbait esatearren; superheroien komiki bat marrazteko gai naizela. 

Zuen komikiak Watchmenetik edo Gabaitik dauka berdintasun gehiago?

I.Z.: Gabai-k euskal historia jorratzen zuen komiki bat zen, asmo didaktikoago batekin nire ustez. Botere handi batek ez dauka asmo hori. Eta Watchmen bakarrik eredu bezala ez nuke aipatuko. Eragina nabaria da, baina gero Marvel-en garai klasikokoen ukitua ere badu. Ez dauka historia erakusteko bokazioa gure komikiak, historia erabiltzen du, besteak beste, hau aldatuz. Benetan gertatu ziren gertakari batzuetan oinarrituta dago, baina beste gertakari batzuei ematen diedan irtenbidea desberdina da. Gainera, gustuz egiten dudan zerbait da, pertsonai historiko ba-tzuk salbatzen ditudalako, historiaren bilakaera aldatuz nolabait. Gu historiaz baliatzen gara, baina ez dugu historia erakusten; hori bai, honen irakurketak irakurlea eramaten badu benetako historian gehiago sakontzera, primeran.