Giza garunaren bost aroak

Giza garunak bost fase handi igarotzen ditu bizitzan zehar, lau inflexio-puntuk bereizita. Fase horiek, gutxi gorabehera, 9, 32, 66 eta 83 urterekin eman ohi dira. Hori da, hain zuzen ere, Nature Communications-en argitaratu den Cambridge Unibertsitateko ikerketa batek ondorioztatu duena. Ondorio horretara iristeko, ikertzaileek 0 eta 90 urte bitarteko 3.802 pertsonen erresonantzia magnetikoak aztertu eta jaiotzatik zahartzarora neuronen konektibitatea nola aldatzen den mapeatu dute.

Cambridge-eko Garunaren eta Kognizioaren Zientzietako Unitatearen neurozientzialariek zuzendu duten ikerketak garuneko ehunean zehar ur-molekulen mugimendua arakatzen duten erresonantzia magnetiko bidezko hedapen-eskanerrak erabili ditu. Metodo horri esker, konexio neuronalak ikusi eta garunaren kableatua bizitzako hainbat unetan nola berrantolatzen den ulertzeko aukera ematen du.

“Ikerketa hau giza bizitzan zehar garuneko kableen fase nagusiak identifikatzen dituen lehena da”, azaldu du Alexa Mousley doktoreak, lanaren buru izan den Cambridgeko ikertzaileak. Mousleyren esanetan, etapa horiek ezagutzeakulertzen laguntzen du zergatik garunak lan jakin batzuetan hobeto funtzionatzen duen adinaren arabera, eta zergatik den kalteberagoa nahasmendu jakin batzuen aurrean une jakin batzuetan.

0-9 urte: haurren garuna

Lehenengo etapa jaiotzen denetik bederatzi urtera bitartekoa da. Fase horretan, garunaren ezaugarri nagusia ikertzaileek “sarearen sendotzea” deitzen dutena da. Sinapsi ugari sortzen dira haurren garunean, hots, neuronen arteko konexio ugari eta, ondoren, murriztu egiten dira. Aktiboenek bakarrik irauten dute aktibo.

Neuronak biltzen dituen materia grisaren bolumena eta konexioak biltzen dituen materia zuriarena oso modu azkarrean hazten da. Konexioak berriz konfiguratu egiten dira aztertutako haurren burmuin guztietan eredu berari jarraituz. Baina bederatzi urtetara iristean lehen inflexio-puntua ematen da: Garunak erabateko aldaketa jasaten du gaitasun kognitiboan, eta, aldi berean, osasun mentaleko nahasmenduak izateko arriskuak handitzen dira.

Garunaren nerabetasuna 32 urtetaraino luzatzen da

Zientzialariek ‘nerabetasuna’ izenarekin bataiatu duten bigarren fasea 9 urtetik 32 urtetaraino luzatzen da. Materia zuriaren bolumenak hazten jarraitzen du eta garuneko komunikazio sareen antolakuntzak doitzen jarraitzen du. Etapa horren ezaugarri nagusia konexioen eraginkortasuna da. Bai berariazko eskualdeen barruko komunikazioak, bai garuneko eremu desberdinen arteko informazio-transmisio azkarra nabarmen hobetzen dira. Eraginkortasun hori errendimendu kognitibo hobearekin lotuta dago.

“Neurona-eraginkortasuna bide laburren bidezko lotura ona dela pentsa daiteke, eta nerabezaroan bakarrik ari da areagotzen eraginkortasun hori”, adierazi du Mousleyk.

Inflexio-punturik garrantzitsuena

Garapen horiek guztiak beren puntu gorenera iristen dira bizitzaren hirugarren hamarkadan. Ikertzaileen esanetan une horretan ematen da bizitzan izango den “inflexio-puntu topologikorik garrantzitsuena”. 32 urterekin, garuneko kableatuan aldaketa direkzionalagoak ikusten dira, bai eta ibilbideko aldaketa orokor handiagoa ere, gainerako une kritiko guztiekin alderatuta.

“Pubertaroak hasiera argia ematen badu ere, nerabezaroaren amaiera askoz zailagoa da zientifikoki zehaztea”, onartu du Mousleyk. “Arkitektura neuronalean soilik oinarrituta, nerabeek garun-egituran izaten dituzten antzeko aldaketak hogeita hamar urte inguruan amaitzen dira”, azaldu du ikertzaileak.

Hiru hamarkadako egonkortasuna

32 urtetik aurrera garunaren etaparik luzeena hasten da: heldutasuna. Aurreko etapekin alderatuta, garunaren arkitektura egonkortu egiten da eta hiru hamarkadetan zehar ez da inflexio-puntu esanguratsurik ematen. Emaitza horrek bat egiten du aurreko zenbait ikerketarekin eta “adimenaren eta izaeraren meseta” gisa ezagutzen den aldia da.

Ikertzaileek ikusi ahal izan dutenez, “segregazioa” nabarmenagoa da garai honetan. Garuneko eskualdeak pixkanaka zatitzen hasten dira, hau da, elkarrengandik independenteago funtzionatzen dute.

66 urterekin hasten da zahartze goiztiarra

Hirugarren inflexio-puntua 66 urterekin ematen da, baina aurrekoak baino askoz leunagoa da. Berez, ez da aldaketa estruktural esanguratsurik ematen baina ikertzaileek adin horrekin garuneko sareen patroietan aldaketa esanguratsuak ematen direla aurkitu dute.

“Datuek iradokitzen dute garuneko sareen pixkanakako berrantolaketa hirurogeiko hamarkadaren erdialdean amaitzen dela”, adierazi du Mousleyk. “Hori zahartzearekin lotuta egongo da ziurrenik, materia zuria endekatzen hasten den heinean konektibitate txikiagoarekin”, azaldu du ikertzaileak.

Adin horretan, pertsonek garunari eragin diezaioketen hainbat osasun-gaitz pairatzeko arrisku handiagoa dute, hala nola hipertentsioa.

Azken aldaketa 83 urterekin

Azken inflexio-puntua 83 urte inguruan ematen da. Etapa horretarako datuak mugatuak badira ere, definitzen duen ezaugarria globaltasunetik tokikora aldatzea da: garun-konektibitate osoa are gehiago murrizten da eta eskualde jakin batzuekiko mendekotasuna handitzen da.

“Atzera begira, askok sentitzen dugu gure bizitzak hainbat fasetan ezaugarritu direla. Garunak ere etapa horietatik pasatzen dira “, gehitu du Duncan Astle Cambridgeko neuroinformatikako irakasle eta ikerketaren egile nagusiak.

Osasun mentala eta neurologikoa

Astleren arabera, neurogarapenaren, osasun mentalaren eta afekzio neurologikoen nahasmendu asko garuna konektatuta dagoen moduarekin lotuta daude. Garuneko kableatuen arteko ezberdintasunek arreta, hizkuntza, memoria eta askotariko portaerak oztopatzen dituzte.

“Garunaren egiturazko bidaia etengabeko progresio-kontua ez dela ulertzea, baizik eta inflexio-puntu garrantzitsu gutxi batzuetako bat, kableatua etetearen aurrean kaltebera noiz eta nola den identifikatzen lagunduko digu”, ondorioztatu du.

Lan honek erakusten du garuneko konektibitatea aldatu egiten dela bizitzan zehar, modu konplexuan eta ez linealean. Garunean aldaketa horiek noiz eta nola gertatzen diren ulertzeak garunaren egitura eta funtzioa nola garatzen eta zahartzen diren sakon ulertzea ahalbidetuko du”.