Hilekoaren tabuak oraindik bere horretan dirau Espainian. Zientzia Ikerketen Kontseilu Nagusiaren menpe dagoen INGENIO Institutuak eta Universitat Politècnica de Valènciak elkarlanean burutu duten makroikerketa batek 14 urtetik gorako 4.000 herritarren iritziak jaso ditu eta emaitzetan ikusi ahal izan denez, hamarretik lauk hilekoa zerbait negatibo gisa ikusten jarraitzen dute. Ikerketa-taldeak University of Western Australiako Dani Barringtonen parte-hartzea ere izan du, hilekoaren osasunean eta arlo horretako aktibismoan nazioarteko erreferentziazko aditua.
Journal for Equity in Health nazioarteko aldizkarian argitaratu den ikerketak egiaztatu ahal izan duenez, ikerketan parte hartu duten hamar herritarretik sei hilekoa normaltzat jotzen dute. Hala ere, belaunaldi gazteenek menopausia osteko emakumeek baino intentsitate handiagoz hautematen dute hilekoa tabu gisa. Txostenean azpimarratzen denez, lehen hilekoaren esperientzia, sexualizazioari eta itxaropen sozial berriei lotua, erabakigarria da ikuspegi negatibo horretan.
Emaitzek alde handiak azaltzen dituzte adinaren eta ugalketa-etaparen arabera. Menopausia osteko emakumeen artean, adibidez, gai honen inguruko onespen soziala handiagoa da. Belaunaldi gazteetan, aldiz, egungo gizartean oso presente dagoen estigma bat da. Pertzepzio hori kontraesanean dago erregela gai tabu gisa denboraren poderioz desagertzen ari dela dioen ideiarekin.
Esan bezala, lehen hilekoaren bizipena bereziki esanguratsua da. Azterlanean parte hartu zuten askok une hori sexualizazioarekin eta gizarte-itxaropen berriekin nola lotu zen deskribatu zuten. Kasu batzuetan, esperientzia horrek segurtasunik eza eta zaurgarritasuna sortzen ditu, eta denboraren poderioz irauten dute.
Menarkia konstruktu sozial gisa
Ikerketaren egiletako bat den INGENIOko Rocío Povedak azaltzen duenez, “menarkia edo lehen hilekoa ez da soilik aldaketa biologiko gisa bizitzen, baizik eta murrizketa berrien eta kanpo-begiraden hasiera markatzen duen konstruktu sozial gisa. Menarkia eraikitzeko eta sozialki bizitzeko moduak neska gazteek beren burua nola ikusten duten eta besteek haiek nola ikusten dituzten moduan eragin dezake”.
Ikerketak egiaztatu duenez, lehen hilekoaren inguruko informazio praktikoa eta argia jasotzea hilekoa normalizatzeko aldagai esanguratsua da. Are gehiago, laguntza hori jaso zuten neskak erosoago sentitu ohi dira hilekoaren inguruan hitz egiten testuinguru ezberdinetan. Jasotako iritzietatik abiatuta, txostenak dio emakumeek inguruko gizonekin hilekoaren inguruan hitz egiten dutenean gaia normalizatuagotzat jotzen dute.
Ikerketa buru izan den Sara Sánchez-Lópezen ustez, “aurrerapauso handienak genero-isiltasunak apurtzen direnean ematen dira. Gizonekin hilekoaren inguruan hitz egiteko gaitasuna onarpen sozialaren adierazle gako bat da, baita tabua desaktibatzeko urrats erabakigarria ere”.
Telesailak, filmak eta liburuak
Ikerketan parte hartu dutenen % 79k azaldu du hilekoa ez dela edo oso gutxitan azaltzen dela telesailetan eta filmetan. % 73k gauza bera esan du liburuen inguruan. Eta ildo berean, gehiengo batek nabarmendu du gai hori ez dela telebista bezalako hedabide nagusietan azaltzen. Gainera, 2 orduko ‘reality show’ bezalako saioetan nahita hartutako erabakia dela uste dute. Gehienen ustez, irudikapen falta horrek gaiaren agerikotasun falta nabarmentzen laguntzen du.
Publizitatea bereziki kritikatua izan da ikerketan parte hartu dutenen aldetik. Izan ere, gehienek azaldu dutenez, hilekoarekin lotura duten produktuen iragarkietan irrealak diren irudiak erabili ohi dira, distira eta purpurina, likido urdinak edo emakume kementsuak, distiratsuak eta irribarretsuak erabiliz.
“Irudikapen horiek, parte-hartzaileek batere errealistatzat jotzen dituztenak, hilekoa sozialki onartua izan dadin apaindu edo higienizatu beharreko zerbait denaren ideia elikatzen dute” azaldu du Sánchez-López-ek.
Kritika horiek bat datoz hilekoaren publizitate tradizionalak genero-estereotipoak indartzen dituela eta feminitatearen ideal ez oso errealistak sustatzen dituela frogatzen duten beste aurkikuntza akademiko batzuekin.
Ondorioak autoestimuan eta ongizatean
Lanak estigmaren iraunkortasuna dokumentatzeaz gain, haren ondorioak ere azpimarratzen ditu. Autoestimuan eta ongizate emozionalean duen eraginetik hasi eta hezkuntza-, kultura- eta osasun-eremuetan ikusezin bihurtzeraino. Duela bi urte, ikerketa-talde beraren aldez aurreko azterlan batek egiaztatu zuen galdetutakoen % 5ek bakarrik jaso zuela eskolan odoljarioa kudeatzeko moduari buruzko informazio praktikoa.
Azterlan berri honek erakusten du, halaber, hilekoari buruzko uste negatiboak emakumeak eguneroko bizitzan gutxiesteko edo deslegitimatzeko ere erabil daitezkeela. “4.000 parte-hartzaileen artean jasotako testigantzek diotenez, zenbait kasutan, hilekoa bere emozioei edo argudioei balioa kentzeko erabili ohi da, eta horrek estigmatizazioa eta pertsonen arteko gatazka eragiten ditu”, azaldu du azterlanaren egilekide Santiago Moll-ek.
Sánchez-Lópezek ziurtatu du hilekoaren estigmak hilekoaren presentzia mugatzen duela eztabaida publikoetan eta politikoetan. Hilekoaren erregulazioan eta produktuetarako sarbidean aurrerapenak geldiarazten ditu, diagnostiko mediko egokiak zailtzen ditu eta mitoak betikotzen ditu informazio fidagarririk ez dagoelako.
Belaunaldien arteko aldeak
Azterlanak gai honen inguruan belaunaldi-arrakala bat dagoela azpimarratzen du. Aurreko mendeko berrogeita hamarreko eta hirurogeiko hamarkadetan jaiotako adinekoek uste dute hilekoa nahiko normalizatuta dagoela gaur egun. Aldiz, laurogeiko eta laurogeita hamarreko hamarkadetan jaiotako gazteek tabuak indartsu jarraitzen duela ikusten dute.
Ikertzaileen arabera, desberdintasun horren arrazoia izan daiteke adinekoek normalizazio handiagoa hautematen dutela egungo egoera gaztaroan bizi izan zituzten arau sozial askoz murriztaileagoekin alderatzean. Haientzat, gaiari buruz modu irekian hitz egiteko aukerak, modu mugatuan bada ere, aurrerapen nabarmena adierazten du. Aldiz, belaunaldi gazteenek ez dute iraganarekin alderatzeko puntu hori, eta oraindik ere badirauten tabuetan jartzen dute arreta; horregatik, uste dute bide luzea dagoela egiteko.
Era berean, adinarekin, pertsonek joera dute estigma sozialak gutxiago eragiten diela sentitzeko, eta erosoago sentitzen dira gaiari buruz hitz egiten, eta horrek pentsaraz dezake gizarteak ere, oro har, benetan gertatu dena baino gehiago egin duela aurrera.
