“Ez dago ez desmitifikazio ez mitifikaziorik: Imanol Larzabal humanizatzen ahalegindu naiz”

Zergatik Imanol Larzabal?

-Bi arrazoirengatik. Objektiboki ikusten nuelako herri honetako azken 50 urteotako historia konta-tzeko pertsonaia klabea zela eta, gainera, kantaria, horrek suposatzen duenarekin. Hau da, publikoarekiko duen harremana zuzenekoa dela. Hauskortasun berezia ematen dio horrek eta bere izaera markatzen du. Bestetik arrazoi biografikoak ere badaude: nik entzuten nuen Imanol eta honek poesiara, Mikel Arregi, Joseba Sarrionandia, Koldo Izagirre eta horrelako figuretara eraman nau bere kantuen bidez.

Zergatik fikzionatu?

-Ez dakidalako besterik egiten (barre egiten du). Beti kontatzen dut hiru hilabetez lan egin nuela kazetari moduan elkarrizketak egiten; konturatu nintzen oso kazetari txarra nintzela, nire inpultsoa erantzunekin inoiz ez konformatzea zelako. Aldatzeko inpultso irrefenable bat sentitzen nuen. Berehala utzi nuen niretzako frustrantea zen lan hura. Eginahala konturatzen zara gauza batzuk bakarrik fikzioaren bitartez kontatu ditzakezula, nik behintzat.

Testimonioetatik elikatu zara.

-Benetako kronika bat bezain interesgarriak dira testimonio horietatik gaizki gogoratzen ziren gauzak edo zurrumurruak. Horiek denak lantzea posible da kazetaritzaren bitartez, baina nik ez dakit. Irudi-tzen zait beste dimentsio bat eman dakiekeela fikzioaren tresnekin. Askatasun gehiago eman ahal diozu zure buruari. Idazleok guztia nahi dugu: enpatia eta kronika baina baita askatasuna ere.

Zure aurreko lan luzean, ‘Twist’en, Lasa eta Zabalaren historia ere fikzionatu zenuen. Esan genezake ‘Fakirraren ahotsa’, hein batean, haren segida dela?

-Ezberdintasun batekin: lanerako prozedura. Hura egiteko sumario eta egunkarietatik elikatu nintzen. Oraingoan, testigantzak izan dira iturri nagusia. Antza gehiegi izan zezan saihestu nahi nuen. Inoiz ez nuen horrela lanik egin eta esan behar dut gogoko dudala proiektu luzeetan gauza berriak probatzea. Halere, ez dut uste errepikatuko dudanik (barreak).

Zenbat denbora pasa duzu testigantzak jasotzen eta idazten?

-Luze joan da. Zerrenda bat egin nuen, baina zurrumurrua hedatzen denean jendeak bere burua eskain-tzen dizu. Ez da inoiz bukatzen. Elkarrizketak egiten jarraitu dut, bizio hutsez, liburua ia-ia inprentara sartu arte. Batzuekin ezin izan dut hitz egitea lortu. Egia da beste testimonio batzuekin, liburua beste bat izango zela. Liburuan fikzioa dago, baina induzitua. Fikzio hori ez nuke nik nire kasa idatziko. Lekukotzek eman didate afinazio bat gero espekula-tzeko: zer egin, nora joan, zer esango zuten pertsonaia horiek.

‘Twist’ekin gertatu zen moduan, ‘Fakirraren ahotsa’rekin ere 111 Akademiaren Saria jasoko duzu aste honetan.

-Bitxia da. Gure historiako pasarte esanguratsuak hautatzen dituzunean irakurlearengandik gose bat nabaritzen duzu, naturala dena eta, aldi berean, harritu egiten nauena. Errealarekiko atxikimendu horrek harritu egiten nau. Nor bere oroi-tzapenekiko jendea zer posesiboa den, horrek harritu egiten nau, a posteriori, liburuaren erreakzioak entzunda edo irakurrita. Hau da, gure oroitzapenekiko edo gure bertsioarekiko daukagun atxikimendua oso handia da eta, orduan, estimazioa dago horrelako gai bat har-tzen duzunean. Bestalde, badago norberak irakurri nahi duen zerbait irakurri nahia. Hori, bere horretan, hitzez hitz aurkitu ezean ezinegon bat ere nabaritu dut.

Oroitzapenen posesibotasun horrengatik testiguren batekin talka izan duzu?

-Esaten nien lehen gauza zen nobela bat izango zela. Jabetu naiz nobelista baten funtzionamendu makurrarekiko kontzientzia ez daukala jendeak oso ondo barneratuta. Testimonioetatik elikatzen ari zarenean informazio hori erabiltzen ari zara, baina ez duzu erabiltzen jendeak pentsatzen duen moduan. Elkarrizketa horiek berriro egingo banitu, pedagogikoagoa izango nintzateke nire fikzioaren azalpenean. Gehien entzun dudan komentarioa da liburuaren irakurketa gazi-gozoa izan dela askorentzat. Horren aurrean pozten naizela esan dezaket, ezin zuen izan beste modu batera. Belaunaldi bateko jendearentzat barruak astintzen dituen kontuak dira Imanol Larzabalen bizitzarengatik, modu goiztiar batean hil zen eta horrek euskal gizartean arrasto mingots bat utzi zuen.

Zure literaturgintzan beste pertsonaia batzuk ere fikzionatu dituzu. Hor daude ‘Belarraren ahoa’ ukronian Charles Chaplin eta Hitler. Zure ipuinetako adibide bat jarriz, ‘Jon Miranderen balada Jim Morrisonenen omenez’ jaso zenuen ‘Neguko Zirkuan’. Zerk erakartzen dizu?

-Ematen dute eraikitako zerbaiten gainean birkreatzeko aukera. Are gehiago, jendeak badu pertsona horiekiko ikuspegi bat, lotura bat edo aurreiritzi batzuk. Horiekin jolastea errazagoa da, baita ere delikatuagoa, batzuetan.

Deseraikitze bat da, orduan.

-Oso ezberdina da. Lasa eta Zabalaren kasuan 20 urterekin hil zituzten. Imanolen kasuan, nahiz eta gazte hil, badauka periplo luzeago bat. Horrek esan nahi du jende gehiagok aurreiritzi, espektatiba edo anekdotario gehiago dituela. Izenak berak asko markatzen du. Aipatzen duzun ukronia hori egin nuenean Hitlerren izena ez nuen aipatzen, gizon txikia agertzen zen. Izen-abizenek badute puntu esplosibo, kolorista eta inbasiboa. Hori maneiatzea ez da beti erraza. Izen bat aipatu hutsak ahalbidetzen dizu berarekiko datu gehiegi eman behar ez izana ezaguna delako; baina hain ezagun izateak zure historia baldintzatzen du.

Zailagoa edo errazagoa da figura historiko horiei buruz idaztea?

-Zenbat eta denboran gertuago, zailago. Amadeus pelikula egiten baduzu inor ez zaizu etorriko esanez Mozartek ez zuela hau edo hura esan, baina Imanol Larzabalen kasuan bai. Hor dago idazlearen zereginaren parte bat, uranio aberastuarekin trafikatzea.

Fikzionatzerako garaian izan da pasarterik honakoa esan duzuna: “Errealitate hau urrunetik begiratu nahi dut”.

-Egon dira momentuak deserosoak suertatu zaizkidanak. Ezagutzera iristen zara jakin nahiago ez zenituzkeen gauzak. Hori hartu dudan biderako emaitza izan da eta asumitu behar dut. Urrun egoteko inpultsoa sentitu arren, saiatu naiz ni ere zintzotasunez ez urruntzen. Irakurlearen deserosotasuna bilatzen dudala esaten badut ezin diot nire deserosotasunari idazten dudan bitartean ihes egin. Hau da, ni ere deseroso sentitu naiz pasarte batzuk idazten.

Adibidez?

-Batez ere pasarte eztabaidatsu, gatazkatsu edo intimoak direnean. Pertsonaiaren kontraesan edo argi-ilunak azaleratu behar izan ditudanean, uste nuen pertinentea zela, osotasun bat hartzen duelako ain-tzakotzat. Badira pasarte batzuk mingarriak suertatu daitezkeenak irakurle mota batentzat, baina akats bat dela iruditzen zait pasarte horietan bucle batean bezala geratzea harrapatuta. Osotasun horretan Imanol Larzabal zenaren aldarrikapen bat egin nahi izan dut, nahiz eta guztiek ez duten horrela ulertu. Ez dago ez desmitifikazio ez mitifikaziorik, humanizatzen ahalegindu naiz; pertsonaiaren kontraesanen bitartez, nire kontraesanak ulertzen saiatu naiz. Zintzoa bazara, hori deserosoa da. Imanol Larzabal oso pertsonaia askea zen, artistikoki, bizitzan... Askatasunari buruz asko hitz egiten da in abstrakto baina benetan askatasun hori egikaritzen saiatzen zarenean gogorra da eta arazoak izan ditzakezu arlo guztietan. Uste dut Imanoli hori gertatu zitzaiola. Askatasun horren argi-itzalak idatzi ditudanean leku delikatuetatik nenbilela sentitu dut. Saiatu naiz bereizten intimoa eta pertsonala. Intimoa dena garran-tzitsua da eta pertsonala dena ez. Intimitatetik, intimitateari esker edo intimitateari buruzko gauzak esanez idatzi da literaturarik onena nire ustez.

Imanolek arku oso bat marraztu zuen bere bizitzan. Militantzia kulturalean hasi zen, gero ETAn ibili, Sarrionandiaren ihesaldian inguruan zebilen eta Yoyesen hilketaren aurka posizionatu zen.

-Norbaitek esan zidan ez zela Imanol aldatzen zena; mundua alda-tzen zen eta Imanolek leku berean jarraitzen zuen. Ez dakit egia den, baina pertsonaiarentzat aplikatu nahi izan dut. Nire intuizioa da militantzia kulturalean egon zela beti. Horrek eskatzen bazuen erakunde baten barruan egotea bazegoen, baina berehala desbinkulatu zen. Edozein estrukturatan nekez enkajatzen zuen. Ideia libertario batzuei atxikiago zegoen, ideia libertario horiek ordezkatzen zituzten erakundeei baino. Egia da oso momentu esanguratsuetan egotea tokatu zitzaiola edo berak propiziatu zituela; edo bi gauzak batera.

Imanol gazteak eleberrian honakoa dio: “Dibino saldoa da Ez Dok 13, komisaldegietan torturatzen den bitartean, aingeruen sexuaz abesten duena”.

-Erreala izan zen. Imanol Larzabalek berak kontatzen zuen, damuz gainera, elkarrizketa batean. Larzabalek berak esan zuen: Garai horietan ni nintzen intrantsigentea. Bitxia egin zitzaidan. Urteekin uniformatu egiten da dena. Gaurko perspektibatik Oskorri, Imanol eta Ez Dok 13tik zer gelditu zaigu? Kantari eta talde oso onak zirela eta euskaraz abesten zutela, nagusiki. Baina momentuan bertan, nahiz eta garaikideak izan, oso ikuspuntu ezberdinak zituzten. Eta gatazkatsuak ere. Idazle batentzat filoi bat da, gure zereginetako bat da ñabardura eta konplikazioetan geratu eta horietaz pentsatzea. Aitortzen dut ni ez naizela sinplifikatzailea, konplikatzailea naizela (barre egiten du). Urteekin konturatu naiz nire mundua nobela dela. Gidoiak ere egin ditudanean, nahi gabe konplika-tzeko joera daukat.

Gatazkari buruzko hirugarren eleberria duzu. Aurretik daude ‘Pasaia Blues’ eta ‘Twist’. ETAren ondorengo garaia landu nahiko zenuke?

-Amorrua ematen dit entzuteak idazleok gutxi idazten dugula etorkizunari buruz. Houellebecqek nobela bat idazten duenean, nahiz eta gaur egun hasi, ausartzen da etorkizuneraino luzatzen. Desprobetxatutako eremu bat daukagu hor. Lotuegi gaude horretara, iraganera. Gogoa ematen dit horrelako gauzak gehiago egiteko. Bestalde, etorkizunari begira nire gaitegian aldaketa bat aurreikusten dut. Lehenbiziko pertsonan idatzi nahi dut. Asko esaten da eta arrazoia dute diotenek nire hirugarren pertsona nahiko tranposoa dela, nahiko lehenbiziko pertsona kamuflatu bat delako. Nire burua bridatzeko erabiltzen dut hirugarren pertsona. Halere, egia da baditudala bi proiektu oso lotuak gure mundu honi.

Zeintzuk?

-Bat antzezlan bat da, idatzia dagoena, Euskaldunon egunkariaren itxierari buruz. Garai bateko kazetaritza idatziari buruzko omenaldi bat izango da, requiem bat nahi baduzu. Nobela grafiko batean ere ari naiz, Santiago Brouarden inguruan. Berez pelikula baterako gidoia zen, baina lehen esan bezala, konplikatuegia zen (barreak). Komiki bihurtu dugu eta Adur Larrea ari da marrazki lanetan. Neguan aterako da printzipioz.

‘Patria’ren fenomenoak aurretik gatazkari buruzko liburuak bultzatzeko edo ezkutatzeko balio izan du?

-Harriduraz bizi izan dut. Ez dakit mesede edo kalte egin duen. Baikorra izatea eraman nau gauza batek: Patriak enpirikoki frogatu du posible dela euskal gatazkari buruzko liburu bat bestseller izatea Espainian, nahiz eta hori horrela izateko nahi dituzun baldintza guztiak jarri. Planteamendu oinarrizko hori harrigarria iruditu zait eta, aldi berean diot, ironia pixka batekin, esperan-tza bat. Denborak esango du. Eremu literarioa gainditzen duten fenomeno hauek ematen duena baino iragankortasun tasa azkarragoa dute. Esan nahi dut, momentu batean milioi bat ale saltzeak esan nahi du errelatoa kategorizatu egiten dela? Hori da irakurri behar duzuena? Hemen guztia salduta dago? Urteekin extraliterarioa apaldu egiten da eta sinistu nahi dut ñabartuagoak diren diskurtsoak eta literatur lanek irauten dutela. Hor dago, adibidez, Jokin Muñozen Bizia lo liburua, oraindik aldarrikatzen dena. Inoiz ez da bestsellerra izango baina askok buruan daukagun liburua da. Denbora kontua da. Bestalde, soltura handiegiz onartu dugu idazleok daukagun baino paper inportanteagoa daukagula gure memoriaren, elkarbizitzaren eta horren guztiaren eraikuntzan.

Zer, bada?

-Madame Bovaryk XIX. mendeko Frantzia kontatzen digu. Bai. Baina Flaubertek ez zuen horretarako ida-tzi. Hori zeharkako lorpen bat da. Berak Madame Bovary idatzi zuen Madame Bovary eraikitzeko. Idazle baten benetako desafioa hori da. Euskal idazleok gehiegi magnetizatu gaitu errelato ofizialaren eraikuntzan zerbait pintatzen dugula sinesteak. Bai, baina ez bakarrik eta ez nagusiki.