- Blokeatuta dagoen idazle baten gorputzean sartu da Karmele Jaio bere azken nobelan belaunaldiz belaunaldi maskulinitatea nola eraikitzen den aztertzeko. "Emakumeen azalean sartzea baino gehiago kostatu zait", onartzen du idazle gasteiztarrak, kontu handiz ibili baita "karikaturarik" ez egiteko. Genero rolen pisuak eta familietan ematen diren isiltasunek gurutzatzen dute eleberria. Datorren ostegunean jasoko du Euskadi Literatura Saria.

Aitaren etxea euskarazko liburu irakurrienen artean dago argitaratu eta urte betera. Sariak eta arrakasta eskutik bat doaz oraingoan.

-Idazketa prozesua bakartia izan zen, zalantzez betea. Baina liburua argitaratu ostean irakurleengandik babesa sentitu dut. Jende asko hurbildu zait edo idatzi egin dit. Buruan nituen zalantzak, paperera bota ditudanak, jende askok dituen zalantzak eta sentipenak dira. Gero Euskadi Saria etorri da, beste sari batzuk ere egon dira. Nolabait babes ofiziala izan da, kritikaren edo adituen aldetik datorrena. Bien aldetik babestuta sentitzen naiz.

Generoaren inguruan hausnar-tzen zuten hiru obra gailendu dira aurtengo Euskadi Sarietan.

-Nik uste dut bizi dugun garaiaren isla dela. Feminismoarentzat denak izan dira urte klabeak, beti egon delako zerbait garrantzitsua aurrera egiteko, batzutan estaliago izan den arren. Orain ikusgarritasun handiagoa dauka. Feminismo hitza ere askoz gehiago entzuten da, lehen guztiz madarikatuta zegoen hitza zen. Bada garai garrantzitsu bat feminismoarentzat eta emakume eta gizonen arteko berdintasunarentzat. Hori obra askotan atera den eztanda bat izan da, belaunaldi berriek ere dakartena.

Emakunden lan egiten duzu duela urte asko. Bertan jorratzen duzun lanak eraginik izan du zure obran?

-Gure bizitzan gertatzen zaigun guztiak du eragina idazten dugun horretan. Non bizi zaren, ze haurtzaro izan zenuen€ denak dauka eragina. Berdintasunaren gaia gertutik bizi izan dut beti, baina egia da egunero nagoela gai horiekin lanean eta horrek ere zure buruan leku gehiago hartzea egiten duela. Ez banintz egongo han lanean ere izango zen buruan daukadan gai garrantzitsu bat.

Azken urteotan feminismoak hartu duen indarraren harira emakumeek bere egunerokotasunean eragina duten faktore askoren inguruko hausnarketak egin dituzte. Feminismoak interpelatzen al die gizonezkoei edo oraindik ez?

-Interpelatzen die, kontua da ea gehienek entzuten duten ala ez. Nobelan ere ikusten da lehengo belaunaldia, gure aitena, eta oraingoa. Hor badago aldaketa handi bat. Gure aitek oso argi zuten euren rola zein zen gizartean. Baina gizonei garai aldakorra egokitu zaie, feminismoaren aldeko aldarriak indarra hartu du, botere harreman batzuk mugitu egin dira eta ikusi dute euren betiko rola kuestionatuta. Hor badago momentu bat zeinetan adiago dauden.

Baina ez emakumeak bezain beste.

-Emakumeek gehiago hausnartu dugu honetaz beharra izan dugulako. Botere gune batean zaudenean, ez daukazu berdintasunaren inguruan hausnartzeko beharrik. Emakumeak feminismoak eman dizkigun tresnetaz baliatu gara ikusteko zer gerta-tzen ari zaigun. Feminismoa guztion-tzako tresna izan beharko luke.

Liburuan galdera bat erantzuten saiatu zara: nola bizi dute gizonezkoek egoera aldakor hau?

-Emakumeen kontrako indarkeriaren harira, esaterako, askotan pentsatu dut gizon batek telebistan senarrak bere emaztea hil duela ikusten duenean ea zer sentitzen duen. Ea berarekin zerikusia duela senti-tzen duen edo gizon izateagatik zerbait berezirik sentitzen duen. Liburuan pertsonaia nagusiak badu sentipen nahasketa bat, errua eta beldurraren artean. Hor egon daitezke gizon asko. Agian errudun sentitu ahal dira, baina esan dezakete: ni ez naiz izan, nik ez dut ezer egin. Badago joera bat gizonen artean bere burua defendatzeko. Badakigu guztiak ez direla bortxatzaileak, ez dutela tratu txarrik ematen. Baina emakume guztiek bai pairatzen dituzte berdintasun ezaren ondorioak. Egiten al dugu guztiok zerbait hori alda-tzeko? Hor dago galdera.

Maskulinitate hegemonikoa zalan-tzan jartzen duten liburu asko kaleratzen ari dira azken boladan.

-Bai, zalantzan dagoelako. Lehen oso argi zeukaten zer zen gizon izatea, orandik ere ez dugu hainbesteko pausorik eman, baina gauza asko aldatu dira. Gizon askok sentitzen du hausnartzeko beharra, emakumeekin duen harremanaren inguruan eta euren barrura begiratuta: nola ikasi dut nik gizon izaten? Zein izan da nire eredua? Eroso sentitzen naiz? Hori naiz neu edo moldatu egin naiz gizarteak ezarritako arauetara? Heldu da euren pribilegioak kuestionatzeko garaia, ohartzeko nondik ari dire munduari begira.

Genero identitatea eraikuntza soziala dela diotela entzuten da gero eta gehiago. Zer uste duzu?

-Hor eztabaida handia dago. Nik uste dut ezer ez dela ez zuri ez beltz. Argi dagoena da gure genero rolak guztiz ezarrita daudela sozialki. Bi bide bakarrik eskaintzen dira eta gainera oso ezberdinak dira. Emakumeen kasuan, beti, balio gutxiko bidea eskaini zaie. Hori ezin dugu ahaztu eztabaida honetan sartzen garenean ere.

Zaila egin zaizu istorioa gizon baten ikuspuntutik kontatzea?

-Emakumeen azalean sartzea baino gehiago kostatu zait. Batetik, badaudelako bizi esperientzia ba-tzuk bizi izan ditudanak, baina hori baino gehiago kontu handiz ibili naizelako. Beldurra izan dut ez nuelako inolaz ere gizonen eta emakumeen karikaturarik egin nahi. Protagonistaren buruan sartzen saiatu naiz errealitatea bere iraganaren pisuarekin ikusteko. Nire beldurretako bat irakurleak nik zerbaitetaz konbentzitu nahi dudala sentitzea zen. Eta idaztean oso kontuan izan dut eta horregatik uste dut kostatu zaidala baita ere.

Liburuan gizonezkoa da idazlea baina emazteak ezkutuan idazten du. "Gizonezko handi baten atzean beti dago emakume handi bat". Esaldi honek zein eragin izan du gure iruditeria kolektiboan?

-Esaldi horrekin batez ere emakumeen ikusezintasuna onartzen da, hor dago, baina beti atzean. Historian zehar ikusi da egon daitezkeela izugarrizko ekarpenak egiten, ez bakarrik bere senar edo bikoteari, baizik eta gizarteari, baina beti egon dira ezkutuan edo ez dute aitortzarik jaso.

Amaren eskuak kaleratu zenuenean, "Aitaren eskuak izeneko liburu batek aita-seme baten istorioa kontatuko baluke ez nuke gizonezkoentzako denik pentsatuko" esan zenuen, gizonezkoek gizonezkoei dagozkien gaiei buruz bakarrik irakurtzen zutela adierazteko. Zerbait aurreratu al dugu ordutik?

-Nik uste dut baietz. Hori esan nuen Amaren eskuak atera nuenean pertsona bat etorri zitzaidalako esaten liburua bere emaztearentzako erosi zuela. Nik uste dut aurrera egin dela azken hamarkadan. Gure literaturan badaude emakume erreferente batzuk bihurtu direnak erreferente gizonentzat ere. Lehen markatuago zegoen emakumeek emakumezkoentzako literatura idazten zutela, eta, gizonezkoek, literatura. Orain, nahiz eta prestigioa ematerakoan eragin handia duen generoak, nik uste dut badagoela aldaketa bat. Edo nahiko nuke sinistu horrela dela.

Liburuan erakusten duzu nolako harrera ona duen liburu batek, femeninoegia izan daitekeen gai bat jorratuta, gizonezko batek aurkezten duenean. Horrelako aurreiritziak bizirik daudela uste duzu?

-Aurreiritziak oso zaila da egun batetik bestera desagertzea baina botila erdi beteta ikusi nahiko nuke. Bat-batean desagertzea oso zaila da, baina pausoak ematen ari dira. Aurtengo Euskadi Sariek ere erakutsi dute hori, ez da konpentsazio bat. Gai eta emakume idazle batzuk irabazi dute lehen ez zeukaten leku bat.

Nola eragin du bizi dugun egoerak zure idazkeran? Zerbaitetan ari zara lanean?

-Pausan sekula ere ez nago. Idazten geldoago banoa izaten da lan karga handia dudalako beste leku batzuetatik. Hori da kasua momentu honetan. Baina hasi naiz zerbaitekin. Oraindik forma ematen nago. Aurretik ez dut jakiten oso ondo zer ari naizen idazten, idazketari aurrera egiten uzten diot. Beti daukat zerbait buruan, ez gai baten bila nabilelako liburu bat bukatzean, baizik eta barruan marmar bat hasten zaidalako.

'Aitaren etxea' gaztelera ez den beste hizkuntzatara itzultzeko proposamenik jaso al duzu? Edo ikus-en-tzunezko egokitzapena egiteko?

-Oraindik ez dago eskaintza finkorik baina badaude mugimendu ba-tzuk beste hizkuntzetara itzultzeko. Ikus-entzunezko egokitzapena egiteko kuriositatea erakutsi dute zenbaitek, baina ez dago ezer aurreratuta. Bitxia egin zait liburu honekin zenbat jendek galdetu didan ea pelikula egingo den, ez dakit zergatik.

"Liburua argitaratu nuenetik irakurleen babesa sentitu dut. Saria babes ofiziala izan da, adituen aldetik datorrena"

"Botere gune batean zaudenean, ez daukazu berdintasunaren inguruan hausnartzeko beharrik"