“Zapalkuntzari aurre egiteko pedagogia bat sortu behar dugu euskaldunok”

Zertaz ari gara “zapalduaren pedagogiaz” ari garenean?

-Paulo Freirek duen liburu batetik, La pedagogía del oprimido, atera nuen kontzeptua, nolabait berari omenaldia eginez. Berak esaten du, eta nik ere neure egiten dut, haurrei idazten eta irakurtzen irakustea, alfabetizazioa, norberaren errealitatea irakurtzen irakastean oinarritu beharra dela. Oso interesgarria iruditu zitzaidan, hain zuzen, heziketa librearen kontzeptua modan dagonean. Ni ere horretan nabil, eta askatasuna edozein heziketaren oinarria dela uste dut. Baina, batzuetan, libre heztea inolako esku-hartzerik gabe heztea izan behar duela dirudi, eta ez. Horrela, inguratzen gaituen errealitateari uzten diozu haurren heziketa sozio-politikoaren ardura osoa, haurrei inguruan dituzten zapalkuntzak identifikatzeko eta horiei aurre egiteko gakoak eman gabe.

Guzti hori, zertan zehazten da euskaldunon kasuan?

-Gure kasuan, euskaldunak garen neurrian, herri zapaldu bat gara. Zapalkuntza estrukturala da, beraz, horretarako gure pedagogia propioa sortu behar dugu euskaldunek, zapalkuntza hori kontutan izanda.

Irakasleek, gaur egun, zapalkun-tza horri aurre egiteko tresnak badituzte? Zer egin dezake irakasle batek guzti horren aurrean?

-Indarrean den sistemak ezarri duen eskolaren barrenean aukera gutxi ditugu, benetan zaila da barrenetik askapenerako balioko duen tresna bat garatzea. Eskema horretatik atera nahi izan duten sistemek ere, heziketa librea sustatzen dutenak, ez dute aukera hori ematen, eta hori da nire kritika nagusia. Bestalde, sistemak beti utziko dizu oso zirrikitu gutxi, baina erakutsi nahi duzun zapalkuntza horretaz kon-tziente bazara, behintzat, dituzun aukeretaz ohartu ahal izango zara. Arazoa zapalkuntza oso kamuflatua dagoela da, irakasleontzat ere.

Hezkuntzaren arloan kontzien-tzia politikoaren maila jaitsi egin dela erranen zenuke? Edo ezin da ardura osoa hezkuntzaren arlora mugatu?

-Heziketa oso ongi antolatua dago eta prozesu horren baitan beste elementuak daude, gurasoak adibidez. Hezteko prozesua diseinatua dago haurrak mendeko izateko, eta kritiko izatekotan, sistemari komeni zaizkion mugen barruan izateko. Berez, nahiko pertsona ezgaiak gara kritiko izateko, heldu bezala ere, sistema horren baitan hazi garelako. Izugarrizko esfor-tzua eta ahalegina egin behar dugu hortik ateratzeko. Guk egin beharreko ariketa da, batez ere heziketaren munduan bagabiltza, ardura bat daukagulako haurrekiko.

Ardura da hitz gakoa, beraz. Baina ardurak, berez, hautu bat egitea dakar. Ezer ez egitea ere hautu bat dela errango zenuke?

-Bai, hori da. Behintzat, zapalkun-tza hori agerian uztea eta horren aurrean bakoitzak hautatzea nahiko nuke nik. Batzutan badirudi politikoagoak garen irakasleon kontua dela guzti hau, baina denok sartzen gara horren baitan, beharbada ez modu kontziente batean. Baina errealitateak definituak dira eta horien aurrean hartzen dituzun jarrerak beti dira erabakigarriak eta politikoak. Heziketan ez dago neutraltasunik.

Zer jartzen da arriskuan gure heziketa sistema kinkan jartzen ez denean?

-Oso gai delikatua da, pertsonez ari gara, askatasunaren kontzeptuaz ari gara. Zer den gizaki izatea, zer den jendarte osasuntsu bat, zer da libre izatea... Oso gai sakonak dira egunerokoan jendeak bere buruari galde-tzen ez dizkionak. Baina komunitate batek egin beharreko ariketa bat dela uste dut, hau da, hurrengo belaunaldiak zer jakin behar duen galdetzea, komunitate hobea izateko. Gure kasuan, herri menderatua izanik, estrukturalagoa da, kultura ukatu baten seme-alabak garelako.

Egungo heziketa sisteman kriterio falta badagoela erran izan duzu. Epelkeriatan erori al gara?

-Herria bera epelkeria horretan erori da. Batzutan etsipenagatik edo ez duelako jakin borroka eraginkorrak egiten. Joera gizatiarra da, bestalde, dagoena onartzea, herriaren sintoma da. Garai batean herri zapalduak ginen eta hala izendatzen genuen gure egoera, garbi genuen nor zen askatasun hori ukatzen ziguna. Orain, jada ez dugu esaten herri zapaldua garela. Orain, “herri anitza” gara, eta zer gehiago nahi du gure zapaltzaileak, mendekotasunari aniztasuna deitzen badiogu... Diskurtsoa ahultzen joan da eta horren ondorio da egun daukagun egoera. Eskerrak oraindik herri zapaldua garela oroitarazten diguten sintoma batzuk badirela: gure gazteek nazio kontzientziarik ez izatea, euskaraz gutxi hitz egitea... adibidez.

Jorratzen duzun arlo honetan, zein da zure helburu nagusia?

-Gogoetaren hazi hori ereitea, batez ere. Bakoitzak aurkitzea gero bere bidea, ez bainaiz inor inori zer egin behar duen esateko. Baina behin-tzat, kaiola ikusezin hori erakutsi nahi dut. Zapalkuntza egoera batean, lehenengo gauza beti da kontzientzia. Berez, kontzientzia horrek eramaten zaitu emantzipazio prozesu batera. Askoz ere indarkeria gehiago erabili beharko du sistemak kontziente den pertsona bat bereganatzeko.

Itzalita dagoen kontzientzia bat, piztea, beraz?

-Batzuetan sentitzen dut, eta herri zapalduaren sintoma bat ere bada berez, gauzak horrela izendatzen dituen bakarra izatearen halako konplexu moduko bat. Baina ez naiz bakarra eta badakit herriaren parte handi batek bat egiten duela diagnostiko horrekin. Gauzak izenda-tzeko moduak gure pentsaera moldatzen du, garrantzitsua da. Orain gertatzen zaiguna herri ukatua izatearen ondorio da, eta hori horrela izanik, konponbidea badakigu zein den: independentzia.